AMEA Naxçıvan Bölməsində Xaraba Gilan arxeoloji ekspedisiyasının Ordubad rayonu ərazisində 2016-cı ildə apardığı arxeoloji qazıntılarla bağlı hesabat iclası keçirilib.
Hesabat iclasını giriş sözü ilə bölmənin sədri, akademik İsmayıl Hacıyev açıb. Akademik Naxçıvan Muxtar Respublikasında aparılan tədqiqatlar barədə geniş məlumat verərək muxtar respublikanın tarixinin öyrənilməsi ilə bağlı məqsədyönlü tədbirlərin görüldüyünü deyib. O bildirib ki, AMEA Arxeologiya və Etno­qrafiya İnstitutu Xaraba Gilan arxeoloji ekspedisiyası 2016-cı ildə Plovdağ arxeoloji abidələr kompleksində, Xaraba Gilan orta əsrlər şəhər yerində arxeoloji qazıntı işləri aparıb və tarixi əhəmiyyət daşıyan bir çox məlumatlar əldə edilib. Qazıntı işlərində AMEA Naxçıvan Bölməsi Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutunun əməkdaşları da yaxından iştirak ediblər.
İclasda ekspedisiyanın rəhbəri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Bəhlul İbrahimli çıxış edərək əldə olunan tapıntılar haqqında geniş məlumat verib. Bildirib ki, Plovdağ arxeoloji abidələr kompleksində aparılan arxeoloji tədqiqatların əsas məqsədi nekropolların sərhədləri və ərazilərinin dəqiqləşdirilməsi olub. Bu məqsədlə nekropolların, əsasən I, II və III nekropolun şərq və şimal tərəflərində, II nekropolun qərb tərəfində qəbir abidələri öyrənilib, sərhədləri müəyyən olunub. Eyni zamanda bir çox maraqlı materiallar əldə edilib. Bunlar içərisində əsas diqqəti cəlb edən Orta Tunc dövrünə aid içərisində səkkiz ox ucluğu olan ox qabı, sümükdən hazırlanmış dörd ədəd diş formasında iri bəzək, əqiq və başqa muncuqlardan hazırlanmış düzüm xüsusi vurğulanmalıdır.

Sentyabrın 3-də Naxçıvan şəhərindəki Heydər Əliyev Uşaq-Gənclər Yaradıcılıq Mərkəzinin qarşısında Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə tədbir keçirilib.

Tədbirin iştirakçıları əvvəlcə Adil Babayev adına Naxçıvan Muxtar Respublika Uşaq Kitabxanası əməkdaşlarının hazırladığı “Kitab bayramı”nda nümayiş etdirilən 400-dən artıq ictimai-kütləvi, elmi, bədii, uşaq ədəbiyyatı ilə bağlı kitablarla tanış olublar. Burada uşaq kitabxanasının yazıçı və şairlərdən A.Şaiq, S.Vurğun, M.İbrahimov, N.Həsənzadə, Ə.Cəfərzadə, A.Babayev və başqalarının yubileyləri ilə bağlı hazırladığı metodik kitabçalar da nümayiş etdirilib.
Kitablarla tanışlıqdan sonra tədbir iştirakçılarını burada qurulmuş səhnədə salamlayan Naxçıvan Dövlət Kukla Teatrının bədii rəhbər-direktoru, Xalq artisti Yasəmən Ramazanova onlara yeni dərs ili ərəfəsində təhsildə uğurlar arzulayıb.
Sonra teatrın Alyona Çubaryova və İrina Yeqorovanın “Duz kisəciyi” pyesi əsasında hazırladığı tamaşa nümayiş etdirilib. Rus xalq nağıllarının motivləri əsasında yazıl­mış əsərdə xeyirxahlıq, insan xoşbəxtliyi, səadət axtarışı, mərhəmət duyğuları təbliğ edilir. Nağıl-tamaşa üslubunda hazırlanan səhnə əsərində əvvəlki tamaşalardan fərqli olaraq bütün rolları ak­tyorlar canlı ifa edirdilər. “Duz kisəciyi” tamaşasında rus xalq folklorundan gələn motivlər aydın hiss olunurdu.

Azərbaycanda dəniz, göl və çaylar olduğu üçün su nəqliyyat vasitələri yaradılıb. Su nəqliyyat vasitələri düzəltmək qədim el sənəti kimi də məşhur olub. Pələ, kələk, qayıq su nəqliyyat vasitələrinin qədim növlərinə daxildir.

Naxçıvanda dəniz yoxdur. Çaylardan isə su nəqliyyat yolu kimi geniş istifadə olunmayıb. Ancaq maraqlı faktlardan biri odur ki, burada “Pələ” adında su nəqliyyat vasitəsi hazırlanıb. Və pələ bir sıra regionlarda məşhurlaşıb. Bəs pələ nədir? Gəlin elə buradan başlayaq.

Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikası Şimal İpək Yolu kimi tanınan Araz vadisində yerləşir və yalnız orta əsr deyil, həmçinin Orta Tunc dövrünün xüsusi arxeoloji əhəmiyyətini əks etdirir. Naxçıvan Təbriz, Ərzurum və Konstantinopoldan keçməklə Hindistan və Avropa ölkələri arasında əsas ticarət və iqtisadi dəhliz olmuşdur. Naxçıvan Cənubi Qafqaz­da mühüm əhəmiyyətli strateji ərazidə yerləşir. Zaqafqaziya, Yaxın Şərq, Orta Şərq və Aralıq hövzəsi kimi Naxçıvan da zəngin tarixi olan mühüm əhəmiyyətli regiondur. Vəli Baxşəliyevin fikrincə, Araz hövzəsi qərb və şərqdən başlayaraq kiçik Qafqazın yüksək zirvələrindən şimala, Zaqrosa və Toros dağlarından cənuba geniş dəhliz formalaşdırmışdır. Gürcüstanın Dmanisi bölgəsində tapılan hominid skelet qalıqlarına istinad etməklə demək olar ki, Erkən Alt Paleolit dövründə Araz hövzəsi hominidlərin Afrikadan Avropaya köç etməsində mərkəz rolu oynamışdır. 

Təbii ehtiyatlar, minerallar, mis, duz və ərazinin strateji əhəmiyyəti, sənayedən əvvəlki iqtisadiyyat dövründə Naxçıvanı Azərbaycanın ən mühüm əhəmiyyətli bölgəsinə çevirmişdir. Bundan əlavə, Naxçıvan Van-Urmiya dulusçuluq mədəniyyətinin beşiyidir və Orta Tunc dövrü mədəniyyətinin təsiredici nadir cizgiləri və regional xüsusiyyətlərini özündə əks etdirən boyalı dulusçuluq mədəniyyətinin mühüm bölməsidir. Halbuki illər ərzində Van-Urmiya mədəniyyətini müəyyənləşdirmək çətin olmuşdur, lakin buna baxmayaraq, Qızılburun yaşayış məskəni və nekropollarında qeyri-sistematik qazıntılar aparılmışdır. Qazıntılar zamanı aşkar edilmiş boyalı dulusçuluq mədəniyyət nümunələri özündə Naxçıvanın Orta və Son Tunc dövrü dulusçuluq mədəniyyətinin xüsusiyyətlərini əks etdirir. Urmiya regionunun Göytəpə, Haftavantəpə, Kordlartəpə və Dinkətəpə yaşayış məntəqələrində aparılmış elmi tədqiqatlara əsaslanaraq biz Orta Tunc dövrünə məxsus boyalı dulusçuluq mədəniyyətinin yüksək inkişafını aydınca müşahidə edə bilərik.

Avqustun 30-da Naxçıvanqala Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksində “Naxçıvan çörəkləri” festivalı keçirilmişdir.
Tədbirin aparıcıları qeyd etmişlər ki, Azərbaycanda çörək əsrlərdən bəri bolluq və bərəkət rəmzi sayılıb. Tarixboyu çörək andımız, alqışımız olub. Böyüklərimiz dostluğu daha da möhkəmləndirmək üçün duz-çörək kəsiblər. Qonaq gələndə süfrəyə birinci duz-çörək gətirilib. Bu ilin may və iyun aylarında muxtar respublikada “Yaradıcı əllər”, “Göycə” və “İstedadlı uşaqlar” festivalları keçirilmişdir. Bu gün keçirilən “Naxçıvan çörəkləri” festivalı da muxtar respublikanın bölgələrinə xas müxtəlif çeşidli çörək növlərinin və onların hazırlanması qaydalarının nümayişi baxımından olduqca əhəmiyyətlidir.

Müsabiqənin keçirilməsində məqsəd milli musiqi mədəniyyətimizin və incəsənətimizin təbliğ edilməsi, xalq mahnı və təsniflərinin ifaçılığı üzrə istedadlı şəxslərin aşkara çıxarılması, onların yaradıcılıq potensialının düzgün istiqamətləndirilməsidir. Müsabiqənin əsas turunun birinci mərhələsinə aprel ayının 29-da Naxçıvan şəhərində start verilib. Əsasnaməyə əsasən, müsabiqənin təşkilat komitəsi və muxtar respublikanın tanınmış incəsənət xadimlərindən ibarət münsiflər heyəti yaradılıb. 

Tarixi abidələrin bərpası və onların qorunaraq gələcək nəsillərə çatdırılması mədəni cəmiyyətin mühüm tələbatlarından biridir. Tarixin yaşadılması, gələcəyə sağlam addımlar atılması cəmiyyətin sosial-mədəni inkişaf imperativləri arasında özünü təsdiq etdiyi kimi, xalqın minillik keçmişindən bu günə qədər gəlib çatmış tarixi abidələrin  yaşa­dılması da bu günün tələbidir. Naxçıvanın qədim tarixini, onun zənginliyini özündə yaşadan Qarabağlar türbəsinin də bərpası məhz belə humanist amala, mədəniyyətlərarası dialoqa xidmət edir. 

Qarabağlar türbəsi Kəngərli rayonunun eyniadlı kəndinin şimal-qərb hissəsində yerləşir. Qarabağlara kənd desək də, tarixi mənbələrə görə, bir zamanlar bu yaşayış məntəqəsi kifayət qədər böyük bir şəhər olub. Daha dəqiq desək, elmi mənbələrdə XII-XIV əsrlərdə Qarabağların bir şəhər kimi inkişaf etdiyi və bu zaman da bu türbənin tikildiyi bildirilir. Başqa sözlə, Qarabağlar türbəsi orta əsrlər Şərq və Azərbaycan memarlığının mühüm bir nümunəsi olmaqdan əlavə, həm də bu dövrdə güclənmiş dövlətlərin iqtisadi-mədəni inkişaf səviyyəsindən, həmin dövlətlərin insana, onun ad-sanına, xidmətlərinə verdiyi qiymətdən və nəhayət, bir zamanlar bu torpaqlara sahiblik edəcək varislərə bir iz qoyub getmək kimi mühüm motivlərdən xəbər verən qiymətli tarixi əsərdir.

Cəlil Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrında yeni tamaşanın məşqlərinə start verilib. Bu, yazıçı Elçinin “Arılar arasında” dramı əsasında hazırlanan tamaşadır.
Tamaşanın quruluşçu rejissoru Xalq artisti Kamran Quliyev, musiqi tərtibatçısı Azərbaycan Respublikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi İmamqulu Əhmədov, rəssamı Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əməkdar rəssamı Əbülfəz Axundovdur. Müasir həyatımızda nəsillər arasında yaranan əbədi problem, bir-birinin fikirlərini inkar etmək əsərdə öz əksini tapıb. Özünü həmişə haqlı sayan enerjili gənclik və onunla barışmayan təcrübəli yaşlı nəslin hansı haqlıdır? Bu sualın cavabını məhz “Arılar arasında” dramında tapmaq olar. Rolları Xalq artisti Həsən Ağasoy, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti Əbülfəz İmanov, aktrisalardan Zülfiyyə Zeynalova, Zəminə Baxşəliyeva, Nurbəniz Niftəliyeva, aktyorlardan Səyyad Məmmədov və Anar Eyvazov ifa edirlər.

Səməd Canbaxşıyev

Teatr bədii həyatın inikası olmaqla bərabər, həm də sintez sənətidir. Tamaşaçını öz sehrinə salan, onu hadisələrin birbaşa canlı şahidinə çevirən teatrdakı tamaşaların arxasında, sözsüz ki, müəllif, aktyor oyunu ilə birlikdə rejissor işi də dayanır. Çox vaxt yaxşı aktyor oyunu rejissorun kimliyini tamaşaçılara unutdursa da, sənət adamları və sənətsevərlər tamaşaların yaranmasında bu peşə sahiblərinin əməyinin necə əhəmiyyətli olduğunu yaxşı bilirlər. 

Cəlil Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrı öz sənət tarixində bir çox tanınmış rejissorlar yetirib. Onların bəziləri elə teatrın öz içərisindən çıxan aktyorlar olsa da, bəziləri peşəkar rejissor kimi bu sənət ocağı ilə öz talelərini bağlayıblar. Belə rejissorlardan biri də keçmiş SSRİ-də yaxşı tanınan Baxşı Qələndərli idi. 1964-cü ildən Naxçıvan teatrında çalışan Baxşı Qələndərli 1903-cü ildə Xankəndidə doğulmuşdu. 1926-30-cu illərdə Bakı Teatr Texnikumunda və 1930-34-cü illərdə Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) Səhnə Sənəti İnstitutunda təhsil almışdı.1934-51-ci illərdə Cəfər Cabbarlı adına İrəvan Azərbaycan Dram Teatrında baş rejissor işləyən Baxşı Qələndərli burda bir-birindən maraqlı tamaşalar səhnələşdirmişdi.

Avqustun 26-da Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının Vəcihə Səmədova adına sərgi salonunda gənc rəssam Leyla Əzimbəyovanın “Başlanğıc” adlı fərdi rəsm sərgisi açılıb.

Sərgi Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının birgə təşkilatçılığı ilə­ keçirilib.
Tədbirdə Rəssamlar İttifaqının sədri, Xalq rəssamı Fərhad Xəlilov deyib ki, bu gün qeyri-adi bir sərginin açılışına toplaşmışıq. İnsanın daxilində, qəlbində bu sənətə məhəbbət varsa, gec-tez o özünü büruzə verəcək. Leyla Əzimbəyova da tama­milə fərqli bir peşənin sahibi olsa da, yaratmaq eşqi onu rahat buraxmayıb. Bu səbəbdən də o, könlünü fırçaya verib və qəlbindən keçənləri müxtəlif rənglərin işığında əks etdirməyə çalışıb. Demək olar ki, bu, onda yaxşı alınıb. Gəncliyinə baxmayaraq, onun müxtəlif mövzularda çəkdiyi rəngkarlıq işlərində yüksək bədii keyfiyyətləri görmək mümkündür. Bu da onun gələcəkdə daha ciddi tablolar yaradacağına əsas verir. İnanıram ki, onun ciddi uğurları hələ qarşıdadır.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tabeliyində olan mədəniyyət müəssisələri tərəfindən isti yay günlərində əhalinin istirahətinin səmərəli təşkili, asudə vaxtının mənalı keçirilməsi üçün müxtəlif tədbirlərin, konsert pro­qramlarının təşkil edilməsi davam etdirilir.
Avqustun 27-də Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə Naxçıvan şəhərindəki Möminə xatın türbəsinin qarşısında konsert təşkil edilib. Naxçıvan Dövlət Filarmoniyasının Estrada Orkestri konsert proqramı ilə tədbir iştirakçılarına xoş ovqat bəxş edib. Qeyd edək ki, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2012-ci il 10 yanvar tarixli Sərəncamı ilə yaradılan bu musiqi kollektivi qısa vaxtda estrada həvəskarlarının rəğbətini qazanıb. Kollektiv rəngarəng repertuarı ilə ictimaiyyət qarşısında müntəzəm çıxış etməkdədir. Orkestrin bədii rəhbəri Azərbaycan Respublikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi Nizami Məmmədovdur.

Naxçıvanda ləziz yemək növlərindən ibarət mətbəx mədəniyyəti formalaşdırılıb. Burada süfrə mədəniyyəti hər zaman ən yüksək səviyyədə qorunub saxlanılıb, bərəkətin rəmzi kimi çörəyə böyük ehtiram göstərilib. Naxçıvan mətbəxinin zəngin mənzərəsi muxtar respublikamızda kulinariya turizminin inkişafı üçün də gözəl zəmin yaradır. Ona görə də xalq yaradıcılığının ən qədim sahələrindən olan kulinariya mədəniyyətinin sistemli şəkildə öyrənilməsi və inkişaf etdirilməsi, təbliğ olunması və tanıdılması istiqamətində ardıcıl işlər görülür.
Bu çərçivədə avqustun 30-da “Naxçıvanqala” Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksində Naxçıvan Muxtar Respublikası İqtisadiyyat, Mədəniyyət və Turizm nazirliklərinin, muxtar respublikanın rayon və şəhər icra hakimiyyətlərinin birgə təşkilatçılığı ilə “Naxçıvan çörəkləri” festivalı keçiriləcəkdir. Festivalda Naxçıvanda yaşayan və çörək istehsalı ilə məşğul olan fiziki və hüquqi şəxslər iştirak edəcəklər. Muxtar respublikanın şəhər və rayonlarında bu sahədə peşəkarlığı ilə seçilən şəxslər “Naxçıvan Mətbəxi” Kulinariya Mərkəzinin xətti ilə festivalda təmsil olunacaqlar.

Naxçıvan şəhərindəki Dövlət Bayrağı Muzeyində muxtar respublikada fəaliyyət göstərən muzeylərin bələdçiləri üçün seminar-treninq keçirilib.

Seminar-treninqdə Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Aparatının mədəni irs və muzey işi üzrə baş məsləhətçisi Qumral Məmiyeva “Muzey bələdçisinin davranış qaydaları” mövzusunda çıxış edib.
Qeyd olunub ki, ötən ildən başlayaraq muzey bələdçiləri üçün muxtar respublikanın müxtəlif bölgələrində fəaliyyət göstərən muzeylərdə seminar-treninqlər keçirilir, muzey bələdçiləri həmin mədəniyyət müəssisələri ilə yaxından tanış olurlar. Bu seminar-treninqlərin keçirilməsində əsas məqsəd ekskursiya işinin təşkili ilə bağlı mövcud nöqsan və çatışmazlıqların aradan qaldırılması, muzey bələdçilərinin nəzəri və praktik səviyyəsinin yüksəldilməsidir.
Bildirilib ki, muxtar respublikamızdakı muzeylərin fəaliyyətinin yüksək səviyyədə təşkil edilməsi üçün ardıcıl tədbirlər həyata keçirilir. Belə mədəniyyət müəssisələri üçün yeni binalar inşa olunur, onların maddi-texniki bazaları gücləndirilir ki, bu da muzey işinin səviyyəsinin yüksəldilməsinə xidmət edir.

26 avqust Beynəlxalq Azərbaycan Muğamı Günüdür. Azərbaycan muğamı xalqımızın tarixini, coğrafiyasını, mədəni həyatını, etnik köklərini özündə yaşadır. Muğam sənətimizdə xalqımızın müdrikliyini, gələcəyə inamını, məhəbbətini, düşüncə və təfəkkürünü, mübarizə və döyüş ruhunu görmək mümkündür. Başqa sözlə, muğam Azərbaycan xalqına xas olan ən gözəl milli-mənəvi dəyərlərin daşıyıcısı olmaqla torpağa bağlılıq, xeyirxahlıq, mərhəmət, milli özünüdərk hissinin ifadəsidir. Muğam hər bir azərbaycanlının mənəviyyatının genetik kodu, ensiklopediyasıdır. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev deyirdi: “Bizim xalqımızın böyük musiqi mədəniyyəti tarixi var. Azərbaycan xalqının qədim dövrlərdən indiyə qədər yaşayan xalq musiqisi, xalq mahnıları, Azərbaycan muğamları milli sərvətimizdir”.

Azərbaycan muğamının ən mühüm cəhətlərindən biri də musiqi ilə qüdrətli sözün, yəni həqiqi poeziyanın vəhdətdə olmasıdır. Bu qüdrətli musiqini insana, dinləyicilərə çatdırmaq üçün həm də qüdrətli poeziya nümunəsinə ehtiyac duyulur. Muğam ifaçılığının yayılmasında və onun professional şəkil almasında XIX əsrin 20-ci illərindən XX əsrin əvvəllərinə qədər Azərbaycan şəhərlərində mövcud olmuş ədəbi və musiqi məclisləri böyük rol oynamışdır. Şuşa, Ordubad, Bakı, Şamaxı, Lənkəran, Gəncə kimi şəhərlərdə yaranan ədəbi və musiqi məclislərində şairlər, ədiblər, musiqiçilər, ziyalılar, klassik poeziyamızın və musiqinin sərrafları və biliciləri toplaşır, muğamları dinləyir, musiqinin və şeirin incə ifası ətrafında müzakirələr aparırdılar. Bu məclislər Azərbaycan muğam sənətinin formalaşmasına güclü təsir göstərmişdir. Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, İmadəddin Nəsimi, Molla Pənah Vaqif, Seyid Əzim Şirvani, Xurşidbanu Natəvan, Əlağa Vahid və başqa şairlərimizin qəzəlləri üstündə oxunan “Rast”, “Şur”, “Segah”, “Çahargah”, “Şüştər”, “Humayun”, eləcə də “Şahnaz”, “Rahab”, “Heyratı”, “Arazbarı”, “Simayi-şəms”, “Mənsuriyyə” və başqa muğamlar tükənməz söz-sənət xəzinəsi kimi milli musiqi mədəniyyətimizi zənginləşdirmişdir.

Azərbaycan xalq dekorativ-tətbiqi sənətinin qədim növlərindən biri olan xalçaçılıq muxtar respublikamızda özünəməxsus inkişaf yolu keçib. Qədim diyarımızda xalça sənətinin incəliklərini qoruyub saxlayaraq yaşadan, xalça üzərində rəngarəng naxışlar vuran, müxtəlif kompozisiya və süjetlər yaradan xalça ustaları yetişib. 

Onlardan biri də 1971-ci ildə Şahbuz rayonunun Sələsüz kəndində dünyaya göz açan Həcər Hümbət­ovadır. Həcər xanım söhbətinə yaddaşında qalan xatirələri danışmaqla başladı. Öyrəndik ki, xalça sənətini anası Qumru xanımdan öyrənib. Sənətə olan maraq onu Şahbuz şəhərindəki peşə-texniki məktəbin toxuculuq şöbəsinə gətirib. O, burada toxuculuq sənətinin sirlərini mənimsəyəndən sonra əmək fəaliyyətinə xalçatoxuma sexində xalçaçı kimi başlayıb. Toxuduğu xalçalar keyfiyyətinə və toxunma texnikasının orijinallığına görə çox bəyənilib. Seçdiyi sənətdə günü-gündən püxtələşən Həcər xanım 2010-cu ildən “Naxçıvan Biznes Mərkəzi” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin xalq yaradıcılığı emalatxanasında çalışır.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Daxili İşlər Nazirliyi “Darıdağ” Futbol Klubunun bir qrup idmançısının “Xan Sarayı” Dövlət Tarix-Memarlıq, Möminə Xatın və Açıq Səma Altında Muzey Kompleksinə ekskursiyası təşkil olunub. 

Naxçıvan Şəhər Gənc­lər və İdman İdarəsi və Naxçıvan Muxtar Respublikası Daxili İşlər Nazirliyi “Darıdağ” Futbol Klubunun təşkilatçılığı ilə keçirilən tədbirdə 25 idmançı iştirak edib. Muzeyin direktoru Nəzakət Əsədova idmançılara muzey haqqında ətraflı məlumat verib. Bildirilib ki, “Xan Sarayı” Dövlət Tarix-Memarlıq Muzeyi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2010-cu il 23 oktyabr tarixli Sərəncamı ilə yaradılıb. Naxçıvan xanlığının milli dövlətçiliyimizdəki rolu, Azərbaycanın bu ərazisindəki torpaqlarının qorunub saxlanılmasındakı xidmətləri nəzərə alınaraq yaradılıb. Hazırda 8 ekspozisiya zalından ibarət olan muzeydə 900-dən çox eksponat var. Bu eksponatlar içərisində arxiv sənədləri, fotoşəkillər, Naxçıvan xanlarının şəcərəsi, xanlığın xəritəsi nümayiş etdirilir.
Azərbaycan milli memarlığının möhtəşəm abidəsi, Şərq memarlığının incilərindən biri olan Möminə xatın türbəsi ilə tanışlıq da idmançılarda xoş təəssürat yaradıb. Bildirilib ki, bu möhtəşəm abidə 1186-cı ildə tikilib. Xalqın yaddaşında zaman-zaman “Atabəy günbəzi” adı ilə də qalan abidənin baştağında kufi xətti ilə bu sözlər yazılıb: “Biz gedirik, ancaq qalır ruzigar. Biz ölürük, əsər qalır yadigar”. Türbə yeraltı, yəni sərdabə və yerüstü hissələrdən ibarətdir.
Kompleksdə açıq səma altında nümayiş etdirilən abidələr haqqında isə məlumat verilib ki, bunlar muxtar respublika ərazisindən tapılmış bu maddi-mədəniyyət nümunələri, əsasən, daşdan düzəldilmiş qoç heykəllər, daş kitabələr, müxtəlif daş fiqurlar, qəbirüstü sənduqələrdən ibarətdir.
Sonda idmançılar muzeydə olan eksponatlarla yaxından tanış olub və onları maraqlandıran suallar cavablandırılıb.

 Ceyhun Məmmədov

Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Mədəniyyət üzrə Elmi-Metodik Mərkəzi və Kəngərli Rayon Mədəniyyət və Turizm Şöbəsinin birgə təşkilatçılığı ilə rayonda “Xalq yaradıcılığı günü” keçirilib.

Tədbiri giriş sözü ilə Kəngərli Rayon Mədəniyyət və Turizm Şöbəsinin müdiri Məhərrəm Əliyev açaraq bildirib ki, xalqımızın mənəvi dünyasını zənginləşdirən, tariximizi və mədəniyyətimizi yaşadan, birliyimizi təmin edən milli dəyərləri qoruyub saxlamaq hər birimizin müqəddəs borcudur. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin “Naxçıvan Muxtar Respublikasında Xalq yaradıcılığı günlərinin keçirilməsi haqqında” 7 fevral 2009-cu il tarixli Sərəncamına əsasən, muxtar respublikada milli dəyərlərin qorunub saxlanılması, təbliği və gələcək nəsillərə çatdırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər davamlı xarakter alıb. Belə tədbirlər unudulmaqda olan milli-mənəvi dəyərlərin xalqımıza qaytarılmasında mühüm rol oynayır. 

Naxçıvan şəhərində fəaliyyət göstərən Naxçıvan Dövlət Rəsm Qalereyasının yaradılmasında məqsəd muxtar respublikamızda yaşayıb-yaradan rəssamların müxtəlif janrlarda işlədikləri əsərlər haqda rəsm həvəskarlarına məlumat vermək, rəsm əsərlərini qoruyub saxlamaq və gələcək nəslə çatdırmaqdır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin adını daşıyan sarayın əsaslı təmirindən sonra binanın üçüncü mərtəbəsində rəsm qalereyası üçün geniş ekspozisiya zalı, iş otaqları, rəsm əsərlərinin mühafizəsi üçün fond, rəssam emalatxanası qalereya əməkdaşlarının ixtiyarına verilib.
Bu günlərdə həmin ünvanda olduq. Qalereya ilə bizi yaxından tanış edən direktor Hökümə Məmmədli bildirdi ki, hazırda 70-dən çox rəssamın 400-ə yaxın rəsm əsəri qalereyanın fondunda mühafizə olunur. Bu əsərlərdən 80-i ekspozisiya zalında sərgilənib.
Sərginin birinci guşəsində ulu öndər Heydər Əliyevə həsr edilmiş rəsm əsərləri özünə yer alıb. Bu rəsmlərdə Azərbaycanın müstəqilliyi və sonrakı dövrdə bayrağımızın zirvələrdə dalğalanması böyük ustalıqla təsvir edilib.

Naxçıvan şəhərində qədim musiqi alətlərinin düzəldilməsi ilə məşğul olan İxtiyar Seyidovun “səntur” adlı musiqi aləti üzərində işlədiyini eşitmişdik. Bu günlərdə onunla sexdə görüşüb bu mövzuda həmsöhbət olduq, bu alət haqqında onun da fikirlərini öyrəndik:
– Səntur yatıq sazlar ailəsinə məxsusdur. Toxmaqla çalındığına görə həm simli, həm də zərb aləti sayılır. Qanun, nüzhə və bu növ alətlərdən hesab edilir. Yatıq sazların müxtəlif növləri, əsasən, Şərq və Qərb ölkə­lərində geniş yayılmışdır. Ən qədim və sadə nümunələrinə Tuva və Xakasiya xalqları arasında rast gəlmək olar. Osmanlı türklərində iki növ səntur mövcud olub – alafranqa və türk sənturları. Quruluşuna, çalğı tərzinə, səs düzümünə və başqa cəhətlərinə görə sənturun bu növləri bir-birinə çox yaxındır.

Son illər aparılan araşdırmalar zamanı Ubeyd mədəniyyəti ilə bağlı bir sıra yeni faktlar aşkar olunmuşdur. Aparılan araşdırmalar göstərir ki, bu mədəniyyətin Naxçıvana müəyyən təsiri olub. Qeyd etmək lazımdır ki, bir sıra tədqiqatçılar İkiçayarasında yayılan Ubeyd mədəniyyətini türkdilli şumer tayfaları ilə əlaqələndirmişlər. Onların təsiri Azərbaycanın digər regionlarında da izlənilmişdir. 

Bu barədə AMEA-nın müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru Vəli Baxşəliyev deyir ki, türk xаlqlаrının Аzərbаycаn ərаzisində е.ə. IV minillikdən bаşlаyаrаq məskunlаşmаsınа dаir xеyli аrxеоlоji və оnоmаstik mаtеriаllаr mövcuddur. Filоlоq аlimlərimizin tədqiqаtlаrı zаmаnı şumеr-türk pаrаlеlləri, е.ə. III-II minilliyə аid yаzılı qаynаqlаrındа turukki, su, subаr tаyfаlаrı hаqqındа vеrilən məlumаtlаr, аrxеоlоji qаzıntılаr zаmаnı şumеrlərin Аzərbаycаndа məskunlаşmаsınа dаir аşkаr оlunаn fаktlаr dа bunu təsdiq еdir. Şumеrlərin türkdilli оlmаsı ilə bаğlı bir sırа Аvrоpа аlimlərinin fikirləri sоnrаdаn siyаsi məqsədlər üçün inkаr olunmuşdur.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tabeliyində olan mədəniyyət müəssisələrində, mədəni-maarif ocaqlarında isti yay günlərində əhalinin istirahətinin səmərəli təşkili, asudə vaxtın mənalı keçirilməsi üçün müxtəlif tədbirlər həyata keçirilir.

Tarix elminə görə, bəşəriyyətin ilk yaranışından ibtidai insanların əsas yaşayış “evi” mağaralar olub. İnsanlar bu cür sığınacaq yerlərində ictimai mədəniyyətin ilkin nümunəsi olan birgə yaşamaq mədəniyyətini formalaşdırıblar. Mağaralar onları sərt iqlimdən, vəhşi heyvanların hücumundan qoruyub. Daş hörgünün meydana gəlməsi isə qazma və yarımqazma evlərin yaranmasında mütərəqqi rol oynayıb. Ancaq buna baxmayaraq, mağaralar öz əhəmiyyətini min illər boyu saxlayıb. Müasir dövrdə isə mağaralar tarixi öyrənmək baxımından əvəzolunmaz obyektlərdir. Çünki bu qədim sığınacaq yerləri keçmişdə insanların məşğuliyyəti, yaşam tərzi haqqında dolğun məlumatları özündə saxlamaqla yanaşı, aid olduğu regionun keçmişi haqqında da bizə bir sıra məlumatları çatdıran mənbələrdir. Qədim Naxçıvan diyarı da məhz bu cür mənbələrlə zəngindir. Elə bu yazıda da “Naxçıvan Abidələri Ensiklopediyası”na istinadən onlardan bir neçəsi haqqında bəhs edəcəyik. 

AMEA Naxçıvan Bölməsinin arxeoloji ekspedisiyasının rəhbəri, AMEA-nın müxbir üzvü Vəli Baxşəliyevdən aldığımız məlumata görə 2016-cı ilin avqust ayında I Kültəpə yaşayış yerində arxeoloji tədqiqatlara başlanılıb.
Məlumatda qeyd edilib ki, arxeoloji tədqiqat işləri ilə bərabər, ekspedisiyanın üzvləri qədim mədən yerlərini və köçmə maldarlıqla bağlı yaşayış yerlərini, köç yollarının istiqamətlərini araşdırırlar. Araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, I Kültəpə yaşayış yeri Cənubi Qafqazın Neolit abidəsidir. Cənubi Qafqazda ən qədim metallurgiya mərkəzinin də Naxçıvan olduğunun müəyyənləşdirilməsi üçün müəyyən işlər görülməkdədir. İlk tədqiqatlar Naxçıvandakı mis yataqlarının insanlar tərəfindən istifadə olunduğunu təsdiq edir. Mis, qurğuşun alətlərin mis yataqları ilə qarşılıqlı analizi Naxçıvanın qədim metallurgiyasının yerli xammala əsaslandığını deməyə əsas verir.

Telli MUSTAFAYEVA

Naxçıvan Biznes Mərkəzinin nəzdində fəaliyyət göstərən xalq yaradıcılığı emalatxanasında uşaq və yeniyetmələrin müxtəlif sənətləri öyrənmələri üçün kurslar təşkil olunur. Uşaqlar yumurta qabığından, undan, rəngli kağızdan müxtəlif əl işləri hazırlayırlar. Emalatxanada qadınlar tərəfindən toxunan balaca dekorativ xalçalar da göz oxşayır. Burada Naxçıvanda və Ordubadda toxunmuş xalçalar çoxluq təşkil edir. Emalatxanaya həmçinin bərpaya ehtiyacı olan xalçalar da gətirilir. Bu xalçaların çeşniləri yenidən işlənərək əvvəlki görkəminə qaytarılır.
Ömrünü bu sənətə bağlamış Akif Həsənovun əl işləri də xüsusi maraq doğurur. Onun əl işlərinin əksəriyyətində Möminə xatın türbəsində gördüyümüz nəbati, həndəsi naxışlardan istifadə edilib. O, ağac üzərində İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli, Memar Əcəmi, Hüseyn Cavid kimi şəxsiyyətlərin por­tretlərini, barelyeflərini hazırlayıb. Həmçinin Naxçıvanın xəritəsi də hazırlanan əl işləri sırasındadır. Cəlil Məmmədquluzadənin “Çay dəstgahı”, Nizami Gəncəvinin “Fərhad və Şirin” əsərlərinin barelyefləri də Akif usta tərəfindən hazırlanıb. Müqəddəs kitabımız “Qurani-Kərim”i oxumaq üçün istifadə olunan, böyük zövqlə düzəldilmiş rəhil də ustanın hazırladığı gözəl əl işlərindən biridir. Bütün bunların ərsəyə gəlməsində qoz, fındıq, armud ağaclarından istifadə olunub.
Onu da qeyd edək ki, burada hazırlanan əl işləri Naxçıvan şəhərinin Heydər Əliyev prospektində fəaliyyət göstərən əl işləri və sənət əsərlərinin sərgi-satış mağazasında satılır.
Beləcə, qədim el sənətlərimiz yaşadılır, qorunur, hazırlanan sənət işləri muxtar respublikanın daha yaxından tanıdılmasına öz töhfəsini verir.

Telli Mustafayeva

Dünən Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə Ordubad şəhərində kitabxana işçilərinin növbəti zona müşavirəsi keçirilib. Müşavirədə Ordubad və Culfa rayonlarının mərkəzləşdirilmiş kitabxana sistemlərinin, filial-kitabxanaların əməkdaşları iştirak ediblər.
Müşavirəni giriş sözü ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının mədəniyyət və turizm naziri Natəvan Qədimova açaraq bildirib ki, zəngin mədəniyyətə və qədim tarixə malik olan Naxçıvan torpağı Azərbaycanda maarifçiliyin və kitab mədəniyyətinin inkişafına mühüm töhfələr verib. Tarixdən məlumdur ki, kitab mədəniyyətinin inkişafında kitabxanalar özünəməxsus əhəmiyyət daşıyıb. Eyni zamanda görkəmli ziyalılarımızın şəxsi kitabxanaları da xalqın maariflənməsində xüsusi rol oynayıb.
Müstəqillik illərində ölkəmizdə gedən mədəni yüksəliş kitabxanalara da öz təsirini göstərib. Bunu muxtar respublikanın timsalında da görmək olar. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 19 aprel 2012-ci il tarixli Sərəncamı ilə M.S.Ordubadi adına Naxçıvan Muxtar Respublika Kitabxanasının 90 illik yubileyinin dövlət səviyyəsində qeyd edilməsi, burada elektron kitabxananın fəaliyyətə başlaması belə mədəniyyət müəssisələrinə hərtərəfli qayğının ifadəsidir.

1973-cü ildə Naxçıvan şəhərində yaradılan Gənc Turistlər Stansiyası 2005-ci ildən Turist-Diyarşünaslıq Mərkəzi adı ilə fəaliyyətini davam etdirir. Bu dövrdə yüzlərlə məktəbli bu mərkəzə cəlb olunub, burada təşkil edilmiş dərnəklərdə onların istedad və bacarıqları üzə çıxarılaraq düzgün formalaşdırılıb. 

Mərkəzin fəaliyyəti ilə yaxından tanış olmaq məqsədilə bu günlərdə həmin ünvana üz tutduq. Mərkəzin direktoru Murad Babayev bildirdi ki, bu məktəbdənkənar müəssisə hərtərəfli dövlət qayğısı ilə əhatə olunub. 2013-cü ildə bina yenidən qurularaq mərkəzin kollektivinin ixtiyarına verilib. “Mərkəzin yaradılmasında əsas məqsəd uşaqların asudə vaxtlarını maraqlı, əyləncəli keçirməsini təmin etmək, gənc nəslə doğma diyarı sevdirmək və vətənpərvərlik hissləri aşılamaq, onları tarixi abidələrlə tanış etməkdən ibarətdir”, – deyən Murad Babayev onu da vurğuladı ki, gənc nəsli qədim diyarımızla hərtərəfli tanış etməkdə məqsəd onlarda yurd sevgisi, yurda bağlılıq və vətənpərvərlik hissləri yaratmaqdan ibarətdir. Burada keçirilən ekskursiyalar qabaqcadan planlı şəkildə və tədbirlər planına əsasən, məqsədyönlü olaraq planlaşdırılır. Gənc turistlərə tariximiz, mədəniyyətimiz, incəsənətimiz, mənəvi dəyərlərimiz, turizmin kütləvi formaları öyrədilir və təbliğ edilir. Bunun üçün mərkəzdə “Azərbaycanı sev və öyrən” devizi altında ekspedisiya dəstələri yaradılıb. Mərkəzdə təşkil edilmiş ədəbiyyat, tarix, coğrafiya üzrə diyarşünaslıq, piyada turizm, gənc turist, ekoloq, geoloq, təlimatçı və bələdçi dərnəklərinə 1500 şagird cəlb olunub. Yay tətili günlərində daha bir dərnək təşkil edilib. “Kənd turizmi” adlanan bu dərnəyə cəlb olunmuş məktəblilərə muxtar respublikanın turizm potensialı haqqında məlumatlar verilir, onlar diyarımızın gəzməli, görməli yerlərinə aparılır, turizm üçün əlverişli olan kəndlərimizlə tanış edilirlər.

Şərur şəhərindəki “Bahar” kinoteatrında rayon Təhsil Şöbəsinin təşkilatçılığı ilə məktəb direktorlarının, sinif rəhbərlərinin və kitabxana müdirlərinin iştirakı ilə “Kitab bilik mənbəyidir” adlı tədbir keçirilib. Tədbirdə rayon Təhsil Şöbəsinin müdiri Zaur Həsənov məruzə edib.
Qeyd olunub ki, rayondakı 56 ümumtəhsil məktəbinin hamısında kitabxana fəaliyyət göstərir. Məktəblilərin asudə vaxtlarının təşkilində, şagirdlərin mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılmasında bu kitabxanaların üzərinə böyük vəzifələr düşür.

Ta qədimdən bir sıra Şərq ölkələrində istifadə olunan udun tarixi olduqca mürəkkəbdir. Adına ilk dəfə İshaq ibn İbrahim və Əbu Nəsr Fərabinin əsərlərində rast gəldiyimiz “əl-ud” ərəbcə “ağac” mənasını verir. Özünün “Kitabül-Ədvar” adlı əsərində bu alət haqqında geniş məlumat verən Səfiəddin Urməvi eyni zamanda məharətli ud ifaçısı olmuşdur. Bu musiqi alətinin yaranması ilə bağlı bir sıra mənbələrdə məlumatlara rast gəlinsə də, bunların əksəriyyətində fərqli fikirlər irəli sürülür. 

Belə ki, XVII-XVIII əsrlərdə ən yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmış udun bir çox qaynaqlarda orta əsrlərdə Azərbaycanda və ümumiyyətlə, Yaxın Şərq ölkə­lərində ifa olunan musiqi aləti olması məlumatına rast gəlsək də, bəzi mənbələrdə isə onun əvvəlcə Siciliya adasına və İspaniyaya gətirildiyi, orta əsrlərdən etibarən isə bütün Avropada yayıldığı iddiası ilə qarşılaşırıq. Hətta bəzi materiallarda onun ərəblər tərəfindən İspaniyaya gətirildiyi, sonralar isə Qərbdə “ lütnya” adı ilə geniş yayıldığı iddiasına da rast gəlirik. Nizami Gəncəvinin yazdığına görə isə farsca “bağırsaq” mənasını verən bu alət qədim yunan filosofu Platon tərəfindən icad olunub, sonradan Şərqə keçərək, xüsusən də Azərbaycanda özünün ən təkmil formasına sahiblənib. Ümumiyyətlə, yazılı mənbələrin əksəriyyətində bu fikir doğrulanır, onun Platonun icadı olduğu qeyd edilir.

İyul ayında Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən əlamətdar və tarixi günlərlə bağlı tədbirlər keçirilmiş, muzeylərin fəaliyyəti nəzarətdə saxlanılmış, Ordubad Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyində muzey işçiləri üçün seminar-treninq keçirilmişdir. Ay ərzində muxtar respublikada fəaliyyət göstərən 40-dan çox nazirlik, komitə və baş idarələrin kollektivlərinin muzeylərlə tanışlığı təmin edilmiş, muzeyləri 2868 nəfəri əcnəbi vətəndaş olmaqla, ümumilikdə 130 min 973 tamaşaçı ziyarət etmişdir. 

Kitabxanaların fəaliyyəti diqqət mərkəzində saxlanılmış, Şərur rayonunda kitabxana işi ilə bağlı zona müşavirəsi keçirilmişdir. Kitabxanalarda yazıçı və şairlərin yubileyləri ilə bağlı 7 tədbir keçirilmiş, sərgilər təşkil edilmişdir. Naxçıvan Muxtar Respublika Uşaq Kitabxanası tərəfindən Naxçıvan şəhərində “Kitabı sevin, kitab bilik mənbəyidir” başlıqlı 3 kitab sərgisi təşkil olunmuş, uşaq bağçalarında “Nağıl günü” başlığı altında 33 tədbir keçirilmişdir. İyul ayında kitabxanalarda oxucu gəlişi 6429 nəfər, kitab verilişi 29 min 191 ədəd təşkil etmişdir. Naxçıvan Muxtar Respublika Kitabxanasının elektron kitabxanasından 511 oxucu istifadə etmişdir. Elektron kitabxananın zənginləşdirilməsi sahəsində işlər də davam etdirilmiş, ay ərzində 182 nüsxə yeni kitabın elektron variantı hazırlanmışdır.

Xalçaçılıq sənəti milli sərvətimizdir. Azərbaycan xalçaları zərif toxunuşu, zəngin rəng çaları, kompozisiya quruluşu, toxunma texnologiyası, keyfiyyətinə görə şöhrət taparaq dünya muzeylərinin qiymətli eksponatlarına çevrilib. Bunun nəticəsidir ki, XIII yüzilliyə aid Azərbaycan xalçası nadir toxuculuq sənət əsəri kimi Türkiyədə saxlanılıb və 1932-ci ildə Konya şəhərindəki Mövlana Muzeyinə verilib. Eləcə də 1539-cu ildə Təbrizdə toxunmuş məşhur “Şeyx Səfi” xalçası Londonun Viktoriya-Albert Muzeyində, XVII əsrin birinci yarısında Qarabağda toxunmuş “Qoca”, Şirvanda toxunmuş “Şamaxı”, XVI əsrdə Təbriz karxanalarında hazırlanmış “Ovçuluq” xalçaları Nyu-York şəhərindəki Metropoliten Muzeyində, 1801-ci ildə Bakının Xilə kəndində toxunmuş “Xilə-buta” çeşnili sürmeyi xalça Moskva Dövlət Tarix Muzeyində saxlanılır.

Milli dəyərlərimizin zəngin xəzinəsinə daxil olan xalçaçılıq sənətində min illərin sənət dünyası, incəsənət tariximiz, boyaqçılıq, toxuculuq, naxışvurma mədəniyyətimizin ilmə-ilmə yazılan tarixi yaşayır. Xalqımızın mədəni irsi, ictimai-siyasi və təsərrüfat həyatı, adət-ənənəsi, nənələrimizin bədii təfəkkür dünyası, fikir və düşüncələri xalçalarda əksini tapıb.

Bu rubrikamızda orta əsrlər dövründən başlayaraq müasir dövrümüzədək Naxçıvan torpağının yetişdirdiyi dahilərdən, məşhur şəxsiyyətlərdən söhbət açırıq. Budəfəki yazımızı şair və dəyərli din xadimlərindən sayılan Hacı Mirzə Məhəmmədəli Qərəvi Ordubadiyə həsr etdik.
Gəlin öncə onu tanıyaq: Əbül-Qasim Ordubadinin oğlu Hacı Mirzə Məhəmməd Əli Qərəvi Ordubadi hicri 1312-ci il rəcəb ayının 21-də (miladi 18 yanvar 1895-ci il) Təbriz şəhərində doğulmuşdur. Həmin dövrdə onun atası Əbül-Qasim Ordubadi müvəqqəti yaşamaq üçün Təbrizə gəlmişdi. 1898-ci ildə ailə Nəcəf şəhərinə qayıdır. Məhəmmədəli ibtidai təhsilini bitirdikdən sonra yüksək səviyyəli fiqh və üsuli-fiqh dərslərini oxumağa başlayır. Bu sahədə onun ilk müəllimi atası Əbül-Qasim Ordubadi olmuşdur. Atasının vəfatından sonra Məhəmmədəli öz zəmanəsinin ən məşhur alimlərindən sayılan Şəriət İsfahani, Mirzə Əli ağa Şirazi (Şeyx Məhəmməd Həsən Şirazinin oğlu), Şeyx Məhəmməd Hüseyn Naxçıvani Kompani və başqalarından dərs alır. O, məşhur təfsirçi Şeyx Məhəmməd Cavad Bəlağinin dərslərində daha çox iştirak edirdi. Ordubadi, təqribən, 30 nəfər məşhur alimin dilindən hədis rəvayət edirmiş. Müasirləri onun şeir və ədəbiyyatda misilsiz istedad sahibi olduğunu qeyd etmişlər. Onun şeirlərinin əksəriyyəti ərəb dilindədir, Peyğəmbərin və Əhli-beytin barəsindədir; fars dilində şeirləri də vardır.

Hər bir xalqın bədii yaradıcılığı, estetik təfəkkürü onun həyatı ilə sıx bağlıdır. İncəsənət, xüsusilə teatr ictimai-tarixi inkişafla şərtlənib. Xalqın gerçək həyatını real boyalarla, canlı obrazlarla əks etdirən teatr sənəti zirvə yürüşündə həmişə öndə olub, öz orijinallığı ilə seçilib. 

Onu da qeyd edək ki, teatr tarixində xalq yaradıcılığı onun milli-mənəvi dəyərlərinin və dünyagörüşünün təzahür formalarından biridir. Azərbaycanın xalq yaradıcılığı da əsrlərboyu formalaşaraq və inkişaf edərək günümüzədək gəlib çatıb. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 7 fevral 2009-cu il tarixdə imzaladığı “Naxçıvan Muxtar Respublikasında Xalq yaradıcılığı günlərinin keçirilməsi haqqında” Sərəncam milli-mənəvi dəyərlərimizə böyük diqqət və ehtiramın bariz nümunəsidir. Bu tarixi sənəddən irəli gələn vəzifələri yerinə yetirmək məqsədilə Babək Rayon Mədəniyyət Evinin nəzdində yaradılmış dram dərnəyinin uzunmüddətli səmərəli fəaliyyəti, rayon sakinlərinin asudə vaxtlarının səmərəli təşkilinə verdiyi töhfələr və yaradıcılıq uğurları nəzərə alınaraq 2009-cu il 13 iyulda Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə “Xalq teatrı” adına layiq görülüb. Ötən müddət ərzində kollektiv bir neçə əsəri səhnələşdirərək teatrsevərlərə təqdim edib.

  Naxçıvanın sosial-iqtisadi inkişafı, əhalinin rifah halının günü-gündən yaxşılaşdırılması ailə quranların sayını xeyli artırıb. Çünki valideynlər övladlarına toy edərkən onun maddi tərəfini də düşünür, ailə quran gənclərin ev-eşiyi barədə fikirləşirlər. Bu gün əhalinin rifah halı, yaxşı gün-güzəranı valideynləri toy məclisi qurularkən bir sıra qayğılardan azad edib. Dövlətimizin böyük qayğısı ilə gənc ailələrin mənzil problemi də öz həllini tapır. Odur ki, son vaxtlar elə olur bir gündə 2 toya gedirik. Nə gözəl. Təki yurdumuzda bax beləcə, şadlıqlar, toy mərasimləri olsun. Ancaq gərək toylarımız da adət-ənənələrə uyğun keçirilsin. Bütün bunları nəzərə alaraq xalqımıza məxsus qədim toy adət-ənənələri barədə oxucularımıza ətraflı məlumat vermək qərarına gəldik.

Hələ qədimlərdən xalqımızın özünəməxsus adətləri, zəngin ənənələri mövcud olub. Həmin adət-ənənələri qoruyub yaşadan xalqımız bu gün də öz adətləri ilə fərqlənir, tanınır. İki gəncin ən xoşbəxt gününün, səadətli anlarının aynası olan toy mərasimi və adətləri isə xüsusilə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Əvvəlcə onu qeyd edək ki, toy adətlərimiz ifadə etdiyi mənaya görə eyni olsa da, məmləkətimizin müxtəlif bölgələrində fərqli tərzdə həyata keçirilir. Biz isə bu yazımızda Naxçıvana məxsus olan adət-ənənələri oxucularımızın diqqətinə çatdıracağıq.
Toy adətlərimiz xalq arasında qızgörmədən sonra mərhələ-mərhələ həyata keçirilir. Belə ki, əvvəlcə oğlan qərara gəlib qızı bəyənirsə, yaxın adamlarına bunu xəbər eləyir. Qızın ailəsi ilə ətraflı maraqlanırlar. Oğlanın ata-anası da razı olduqdan sonra oğlan evi axtarıb, arayıb qız evinə münasib, yaxın bir adam taparaq qızın yaxın adamlarına xəbər göndərir. Bəzən elə olur ki, qız evi razılığa gəlmir. Belə olan təqdirdə qohumlar arasında ən mötəbər, hörmətli adam qız evini razılığa gətirməyə çalışır. Daha sonra adətə görə, əvvəl iki qadın – oğul anası və yaxın qohumlardan biri elçiliyə gedir. Elə ki qadınlar razılığa gəldi, növbə ataların görüşməsinə gəlib çatır. Oğlan atası üç nəfərlə qız evinə gedir. Buna “kiçik elçilik” deyirlər. Elçi gedənlər öz hərəkət və davranışlarıyla, “qız yükü, duz yükü”, “qız ağacı, qoz ağacı, hər gələn bir daş atar” kimi məsəllərlə öz məqsədlərini bildirirlər. Qız atası ilk dəfədən razılığa gəlmir. Ancaq qəti söz söylənilməsə də, “böyük elçiliyə” razılıq verilir. Çünki əsas sözü hər zaman olduğu kimi böyüklər, ağsaqqallar söyləməlidirlər.

Hələ qədim zamanlardan xalqımız sahib olduğu zəngin süfrə mədəniyyəti ilə tanınıb. Əsrlərboyu süfrəmiz yurdumuza gələn qonaqlarda böyük maraq doğurub. Əminliklə demək olar ki, dünyanın əksər ölkələrində mətbəx, süfrə, kulinariya anlayışları tam formalaşmamışkən Azərbaycan mətbəxi günü-gündən yeni, ləzzətli, üstəlik, çoxsaylı yemək növləri ilə tanınıb. Azərbaycan kulinariyasında bütün bölgələrimizin özünəməxsus yeməkləri, bir-birindən ləzzətli naz-nemətləri xüsusi yer tutur. Bölgələrimiz iqlim şəraitinə, flora və faunasına, coğrafi mövqeyinə görə fərqləndiklərindən mətbəxlərin arasında olan müxtəlifliklər də təbiidir.

Qədim diyarımız Naxçıvan da mətbəxinin zənginliyinə, özünəməxsusluğuna, heyrətamiz dadına görə ad-san qazanıb. Bu mətbəxdə yer alan saysız-hesabsız yeməkləri, şirniyyatları, çərəzləri, mürəbbələri, şərbətləri sadalamaqla bitməz. Elə təkcə çörəyin muxtar respublikada xeyli çeşidi var: nəfis təndir lavaşı, qalın, dəstana, kömbə və sair. Hər bir naz-nemətin ən vacib komponenti olan duz isə elə Naxçıvanın özündədir. Özü də bu duzun dad-tamı bambaşqadır. Elə buna görədir ki, Naxçıvan duzunun şöhrəti nəinki ölkəmizdə, onun hüdudlarından kənarda da yayılıb.

Bir neçə gündür, AMEA Naxçıvan Bölməsinin arxeoloji ekspedisiyası Fransa Milli Araşdırmalar Mərkəzinin arxeoloqları ilə birlikdə I Kültəpə yaşayış yerində tədqiqat işlərinə başlayıb.
Tədqiqat işləri 400 kvadratmetrlik ərazidə davam etdirilir. Arxeoloji tədqiqatlarla yanaşı, Kültəpə yaşayış yeri ətrafında arxeoloji araşdırmalar da aparılmaqdadır. AMEA-nın müxbir üzvü Vəli Baxşəliyevdən aldığımız məlumata görə, ekspedisiyanın əsas məqsədi Neolit dövrünün sonuna aid olan I Kültəpə yaşayış yerində məskunlaşmanın tarixi və qədim Naxçıvan sakinlərinin ətraf aləmlə əlaqələrini öyrənməkdən ibarətdir. Tədqiqatlar göstərir ki, Kültəpə və onun ətrafında yaşayan insanlar əkinçiliklə və köçəri maldarlıqla məşğul olublar. Köçəri maldarlıq insanların müxtəlif faydalı qazıntılar, o cümlədən mislə tanışlığına səbəb olub. Araşdırmalara əsasən, demək olar ki, Eneolit dövrünə aid köçəbə yaşayış yerləri məhz qədim Naxçıvan sakinlərinin Zəngəzur dağlarının zəngin metal yataqlarına gedən yollar üzərində salınıb. Ötənilki araşdırmalar zamanı bu köçəbə yaşayış yerlərinin bir qismi kəşf edilib. Bu il digər yaşayış yerlərini müəyyənləşdirmək və qədim kommunikasiya xətlərinin keçdiyi yerləri təsbit etmək ekspedisiyanın əsas vəzifələrindən biridir.
Qeyd edək ki, builki araşdırmalar ölkəmizin qədim sakinlərinin miqrasiyalarının arealını, onların qədim Şərq ölkələri ilə iqtisadi-mədəni əlaqələrini öyrənməyə imkan verəcəkdir.

 Sara Əzimova

XVIII-XIX yüzilliklərdə ədəbiyyat tarixində də mühüm hadisələr baş verib. Naxçıvan xanlığının müstəqil fəaliyyət göstərdiyi illərdə Kəngərli xanları xanlığın hərtərəfli inkişafında söz sənətinin də inkişafına qayğı göstəriblər. Elə bu illərdə Naxçıvanda aşıq ədəbiyyatının – dastanların öyrənilməsi, söylənilməsi haqqında məlumatlar vardır. Ən qədim türkçülük milli adət-ənənələrini yaşadan kəngərlilər mahir döyüşçü olmaqla, həm də şair, musiqiçi və təbib olmuşlar. Əgər biz xanlıq dövrünə aid sənədləri diqqətlə araşdırsaq bunun canlı şahidi olarıq. Amma Sovet hakimiyyəti illərində xanlıq dövründə Naxçıvan ədəbi mühiti öyrənilmədiyindən yaranan boşluq indinin özündə də lazımınca öyrənilməyib. Çox yaxşı haldır ki, XIX yüzillikdə Naxçıvanda və Ordubadda fəaliyyət göstərmiş şeir məclisləri haqqında tədqiqatlar vardır. Elə bu tədqiqat əsərlərindən öyrənirik ki, Naxçıvanda “Qonçeyi-ülfət” ədəbi məclisinin səsi-sorağı Qafqazın hər yerinə gedib çatıb. Çünki o vaxtlar Qafqazın mərkəzi Tiflis şəhəri idi. Tədqiqatçıların yazdıqlarından məlum olur ki, dövrünün tanınmış şairlərindən biri də naxçıvanlı Qonçabəyim olub.

Ədəbiyyatşünas Salman Mümtazdan başlamış bir sıra tədqiqatçılar “bəyim” təxəllüslü naxçıvanlı şairə­dən söhbət açsalar da, onun haqqında geniş məlumat verə bilməyiblər. Buna əsas səbəb Sovet hakimiyyəti illərində XVIII və XIX əsrlərə aid sənədlərin bağlı arxiv fondlarında olması idi. Ancaq 1920-ci ildə çoxlu ağsaqqal və ağbirçəklər sağ idi və onlardan məlumatlar almaq mümkün idi. Lakin 1969-cu ilədək belə yazılara rast gəlinmir. Olanlar da bir-birini təkrarlayır.

Kəngərli rayonunda Naxçıvan Muxtar Respublikası Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin və Kəngərli Rayon İcra Hakimiyyətinin təşkilatçılığı ilə rayonun istedadlı qadınlarının əl işlərindən ibarət sərgi-satışın açılışı olub.
Tədbirdə Kəngərli Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Kamal Ələkbərov və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Ramilə Seyidova çıxış edərək muxtar respublikanın hər yerində olduğu kimi, Kəngərli rayonunda da qadınlara göstərilən dövlət qayğısından danışıblar. Çıxışlarda qeyd olunub ki, Kəngərli rayonunda yerli özünüidarəetmə orqanlarına 5 qadın üzv seçilib, 1 qadın rayon İcra Hakimiyyəti başçısının müavini təyin edilib. Rayonda fəaliyyət göstərən təhsil, mədəniyyət və səhiyyə müəssisələrində çalışan qadınların sayı artıb, onların dövlət qulluğunda, hüquq-mühafizə orqanlarında təmsilçiliyi genişlənib.
Vurğulanıb ki, yaradılan şərait nəticəsində muxtar respublikada istedadlı qadınların sayı ildən-ilə artır. Onların əl işlərindən ibarət sərgilərin təşkili isə ənənə halını alıb. Bu gün Kəngərli rayonunda yaşayan istedadlı qadınların rəsm və əl işlərindən ibarət sərgi-satışın təşkil edilməsində məqsəd rayon üzrə qadınların istedad və bacarıqlarını üzə çıxarmaq, milli dəyərlərimizi, adət-ənənələrimizi gənclərə aşılamaq, yüz illərdir, ailələrimizdə qorunub saxlanılan mənəvi irsimizi, zəngin dəyərə malik həyat tərzimizi yaşatmaqdır.

2016-cı ilin may ayında Naxçıvan şəhərində mənim Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin professoru Vəli Baxşəliyev ilə görüşüm oldu. Biz onunla Naxçıvan Muxtar Respublikasında (Azərbaycan Respublikası) aparılan arxeoloji qazıntıların əhəmiyyəti və bu tədqiqatların Cənubi Qafqazın arxeoloji mədəniyyətlərinə dərin mədəni təsirini müzakirə etdik. Professor Baxşəliyev orta əsr və Son Tunc dövründə Azərbaycanın Naxçıvan bölgəsində hazırlanmış boyalı saxsı qablar barəsində özünün apardığı tədqiqatları barəsində fikirlərini bizimlə bölüşdü. Aşağıda siz mənim professor Baxşəliyev ilə olan müsahibəmin birinci hissəsi ilə tanış ola bilərsiniz.

Peter Tase: Sizin tədqiqatlarınıza əsasən, Naxçıvan bölgəsində hazırlanmış boyalı saxsı qabların xüsusiyyətləri hansılardır?
Vəli Baxşəliyev: Naxçıvan üçün səciyyəvi olan Orta Tunc dövründə hazırlanmış boyalı saxsı qablara Cənubi Azərbaycanda (Urmiyada), Şimali Azərbaycanın Mil düzənliklərində, Anadolunun şimal-şərq regionlarında, Gürcüstan və indiki Ermənistan ərazilərində rast gəlinmişdir. Əgər biz boyalı saxsı qab nümunələrinin ümumi elmi qiymətləndirilməsini aparsaq, həmin qabların üzərindəki naxışların müxtəlifliyinə baxmayaraq, təsdiq edə bilərik ki, Urmiya gölü vadisində, Qafqaz dağlarının cənub hissəsində, Anadolunun şimal-şərqində və Mil-Muğan düzənliklərində bu saxsı qabların hazırlanması üçün ümumi mədəni şərait olmuşdur. Regionda aparılmış tədqiqatın nəticəsi və eyni zamanda regionun topoqrafik xüsusiyyətlərini nəzərə alsaq, region altı hissəyə: Trialeti mədəniyyəti, Təzəkənd mədəniyyəti, Sevan-Üzərliktəpə mədəniyyəti, Qızılburun mədəniyyəti, Naxçıvan mədəniyyəti və Van-Urmiya mədəniyyətinə bölünmüşdür. Baxmayaraq ki, burada altı müxtəlif mədəniyyət kateqoriyası mövcuddur. Biz fikirləşdik ki, daha münasib olar ki, bu altı mədəniyyəti dörd kateqoriyaya bölək. Bu üsulla mədəniyyətlərin hər birini öz fərqləndirici xüsusiyyətləri və sərhədləri ilə hərtərəfli araşdırmaq mümkündür.

Bu gün xalq yaradıcılığı nümunələri adlandırdığımız min illərin sınağına sinə gərmiş sənətlər və bu işlə məşğul olan sənətkarların yaratdıqları əcdadlarımızın bizə mirası, vəsiyyəti, öyüd-nəsihətidir. Təbii ki, bu mirasa sahib çıxmaq, vəsiyyətə əməl etmək, öyüd-nəsihətə qulaq asmaq bugünkü nəslin mənəvi borcudur. Xalqımız yaradıcı xalqdır. Bunu günümüzə gəlib çatmış, xalqın zəngin təfəkkürünün və təxəyyülünün məhsulu olan xalq yaradıcılığı nümunələri, yazılı və şifahi xalq ədəbiyyatı inciləri sübut edir.
Hazırda muxtar respublikada müxtəlif sənət növləri ilə yanaşı, ağacoyma sənətinin yaşadılmasına xüsusi diqqət yetirilir, bu sənətlə məşğul olan sənətkarlara dövlətimiz xüsusi qayğı göstərir, onlar üçün emalatxanalar yaradılır, maddi-texniki təminat yaxşılaşdırılır, belə sənətkarların əl işlərinin nümayiş etdirilməsi üçün tez-tez sərgi-satışlar təşkil edilir. Muxtar respublikada ağac­oyma sənəti ilə çox sayda sənətkar məşğul olur. Onlardan biri də Akif Həsənovdur. Ötən günlərdə sənətkarın emalatxanasında olduq, iş şəraiti ilə maraqlandıq, ərsəyə gətirdiyi sənət əsərlərinə tamaşaçı gözü ilə baxdıq.
Akif usta dedi ki, xəttatlıq, nəqqaşlıq, xarratlıq və rəssamlıqla bağlı olan ağacoyma olduqca çətin bir sənətdir. O, insandan səbir, bacarıq, güclü yaddaş və eyni zamanda ideya tələb edir. Elə etmək lazımdır ki, hər şey ölçüsündə, tarazında, yerli-yerində olsun. Diqqətcil olmayan, təxəyyülünü, xəyal gücünü işə salmayan insan bu sənət növündə uğur qazana bilməz.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Rəssamlar Birliyinin Bəhruz Kəngərli adına Sərgi Salonunda Naxçıvan Dövlət Universitetinin tələbəsi Səbrəli Məmmədovun “Rənglərin səsi” adlı fərdi rəsm sərgisi təşkil edilib. 

Sərgiyə baxışdan əvvəl Naxçıvan Muxtar Respublikası Rəssamlar Birliyinin sədri Ülviyyə Həmzəyeva çıxış edib, gənc rəssamın bacarıq və qabiliyyətindən söhbət açıb. Bildirilib ki, bu sahəyə böyük həvəsi olan Səbrəli Məmmədov tez-tez Rəssamlar Birliyinə müraciət edir, istedadlı rəssamların təcrübələrindən faydalanır, onlardan dəyərli məsləhətlər alır. Ülviyyə Həmzəyeva belə gənclərin istedadlarının üzə çıxarılması, cəmiyyətdə tanınması məqsədilə muxtar respublikanın yaradıcı təşkilatları üçün hərtərəfli şəraitin təmin edildiyini deyib.
Sənətşünas Nizami Alıyev tələbəsini təbrik edib, ona yaradıcılıq yolunda uğurlar arzulayıb. Gənclərin əsərlərindən ibarət olan ikinci sərginin də yüksək səviyyədə təşkil edildiyini deyən Nizami Alıyev istedadlı gənc rəssamın bundan sonra da maraqlı əsərlərlə tamaşaçılar qarşısına çıxacağına əminliyini ifadə edib.
Səbrəli Məmmədovun babası Allahverdi Nəbiyev öz nəvəsi ilə qürur duyduğunu, bundan sonrakı işlərində də onu daim dəstəkləyəcəklərini vurğulayıb. Nəvəsi də daxil olmaqla, gənclər üçün belə şəraitin yaradıcı­larına, tədbirlərin təşkilatçılarına minnətdarlığını bildirib.
Daha sonra sərgiyə baxış olub.
Qeyd edək ki, sərgidə rəssamın kətan üzərində yağlı boya ilə çəkilmiş 40-a yaxın müxtəlif mövzulu əsərləri yer alıb.

Xəbərlər şöbəsi

Tufan, Hələgəz dağı, Gəmiqaya, tufandan sonrakı həyat

“…Su çəkildi. İş bitdi. Gəmi Cudi dağı üzərində oturdu…”. “…Ey Nuh! Sənə və səninlə birlikdə (gəmidə) olan camaatdan törənəcək (mömin) ümmətlərə Bizdən əmin-amanlıq və bərəkətlər bəxş edilməklə (gəmidən) en” (“Hud” surəsi, ayə 44, 48). Bəzi ehtimallarla görə, tufan 6 ay çəkir. Nəhayət, Nuhun gəmisi uca bir dağın başında oturur. Tufandan sonra həyat yenidən canlanır. Hər dişi və erkək heyvandan balalar törəyib çoxalır, insanlar da Nuhun üç oğlunun nəslindən artırlar. Buna görə, Adəmdən sonra insanların ikinci ulu əcdadı – ikinci ümummilli babası Nuh Peyğəmbər sayılır.

Bibliyada Nuh tufanı

Əksər dinlərdə və ilahi kitablarda Nuh tufanı qeyd olunur. Bibliyada oxuyuruq: “Həyat nəfəsi olan bütün canlılardan cüt-cüt Nuhun yanına gəlib gəmiyə mindi. Allahın Nuha əmr etdiyi kimi, bütün canlılardan erkək və dişi heyvanlar gəmiyə girdilər. Onların dalınca Rəbb gəminin qapısını örtdü” (Yaradılış 7:13-16). Bibliyaya görə, Nuh gəmini 120 il ərzində tikir, gəmiyə minmə isə 7 gün çəkir. Yer üzündə 40 gün 40 gecə yağış yağır (Yaradılış 7:11,12). 365 gündən sonra adamlar və heyvanlar gəmidən çıxırlar. Nuh Allaha qurban kəsir. Yəhudilikdə bu, ilk qurban sayılır. Bundan sonra bir də tufan olmayacağına şəhadət kimi göyqurşağı çıxır. Nuh daşqınına əlavələr olunan uydurmalar… Nuh tufanı haqda Avropa, Asiya, Amerika, Avstraliya və digər bölgə xalqlarında 200-dən artıq əfsanə mövcuddur. Mesopotamiyada aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı tapılan gil lövhələrdə bütün Yer kürəsini su basması haqda Şumer əfsanəsi yazıldığı aşkar olunub. Lakin bu əfsanələrdə də uydurmalar, həqiqətlə uzlaşmayan “faktlar” çoxdur. Bütün dünyanı su basıbmı? Əfsanələrdə olduğu kimi, Tövratda da bildirilir ki, Nuh tufanı bütün Yer kürəsini bürüyüb. Lakin “Quran” bu tufanın yalnız Nuhu inkar edən qövm üçün göndərildiyini bəyan edir. Yəni bu tufan müəyyən coğrafi ərazidə baş verib.

Ədəbiyyat, mədəniyyət, mətbuat və maarifin inkişafında böyük xidmətləri olan Eynəli bəy Sultanov zəngin və çoxcəhətli yaradıcılıq fəaliyyəti ilə xalqımızın ədəbi-mədəni tərəqqisinə unudulmaz töhfələr vermişdir. “Eynəli bəy Sultanovun 150 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 15 fevral 2016-cı il tarixli Sərəncamında qeyd olunduğu kimi: “Publisistika sahəsində səmərəli fəaliyyət göstərən Eynəli bəy Sultanov bədii yaradıcılıqla da məşğul olmuş, ictimai fikrə və maarifçi mühitə təsir göstərən hekayə və dram əsərləri, şeirlər yazmış, tərcümələr etmişdir”. 

Uzun illər Tiflisdə (Tbilisi) yaşayıb işləyən Eynəli bəy həmin şəhərdə Azərbaycan və rus dillərində çıxan müxtəlif mətbuat orqanlarında bədii və publisistik əsərlər dərc etdirmiş, hətta onlardan bəzilərinin rəhbər heyətində təmsil olunmuşdur. Bu baxımdan onun Tiflisdə Azərbaycan dilində çıxan “İşıq yol” qəzetindəki fəaliyyəti diqqəti çəkir. İndiyədək lazımınca araşdırılmadığını nəzərə alıb Eynəli bəyin həmin qəzetdə dərc olunmuş yazılarının müəyyən qisminə diqqət yetirmək istəyirik.

Dünən Heydər Əliyev Muzeyində “Muzeylər tərəfindən təhsil fəaliyyətinin həyata keçirilməsində açıq dərslərin rolu” mövzusunda elmi-nəzəri konfrans keçirilib.
Elmi-nəzəri konfransı Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin əməkdaşı Həsən Kərimov giriş sözü ilə açaraq bildirib ki, ölkəmizdə muzeyşünaslığın təşəkkül tapması, muzeylər şəbəkəsinin yaradılması ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Əgər 1969-cu ilə qədər Azərbaycanda cəmi 29 muzey fəaliyyət göstərirdisə, ümummilli liderimizin hakimiyyəti illərində ölkəmizdə 111 müxtəlif profilli muzey yaradılıb.
Bildirilib ki, Naxçıvan Muxtar Respublikasında da muzeylərin fəaliyyətinin canlandırılması, muzey şəbəkələrinin genişləndirilməsi sahəsində mühüm işlər həyata keçirilir. Əgər 1997-ci ilədək Naxçıvan Muxtar Respublikasında 13 muzey fəaliyyət göstərirdisə, hazırda bu qədim diyarda 28 müxtəlif profilli muzey və 1 Dövlət Rəsm Qalereyası fəaliyyət göstərir.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin 2000-ci il 18 dekabr tarixli “Azərbaycan Kinosu Gününün təsis edilməsi haqqında” Sərəncamına əsasən, hər il 2 avqust ölkəmizdə “Azərbaycan Kinosu Günü” kimi qeyd olunur.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin “Azərbaycan Kinosu Gününün təsis edilməsi haqqında” 2000-ci il 18 dekabr tarixli Sərəncamına əsasən hər il avqustun 2-si ölkəmizdə “Azərbaycan Kinosu Günü” kimi qeyd olunur.
Azərbaycan kinosu xalqımızın maariflənməsində, estetik zövqünün formalaşmasında, milli və vətənpərvərlik hissinin güclənməsində özünəməxsus rol oynamış, milli-mənəvi dəyərlərimizi və adət-ənənələrimizi yaşatmışdır. Milli kino sənətimizin bu cəhətlərini yüksək qiymətləndirən ümummilli lider Heydər Əliyev demişdir: “Azərbaycan xalqının bir çox nəsilləri kino sənəti ilə tərbiyələnib, kinonun təsiri altında formalaşıb, inkişaf edib və mədəniyyətə qovuşubdur... Xalqımızın inkişaf yolunda Azərbaycan kinosunun xidmətləri əvəzsizdir”.
Dünya kinosunun tarixi ilə üst-üstə düşən Azərbaycan kinosu da ilk vaxtlar səssiz və ağ-qara, sonradan isə rəngli və səsli formada olub. Azərbaycan kino sənətinin tarixi 1898-ci ildən başlayır. 1898-1935-ci illərdə Azərbaycanda səssiz kinolar çəkilsə də, bu illərdə həm sənədli, həm də bədii filmlər yaradılmışdır. 1898-ci ildən başlayaraq Azərbaycanda “Şəhər bağında xalq gəzintisi”, “Bazar küçəsi sübhçağı”, “Qatarın dəmiryol stansiyasına daxil olması”, “Bibiheybətdə neft fontanı yanğını” və başqa filmlər çəkilmişdir. 1900-cü ildə Parisdə keçirilən ümumdünya kino sərgisində “Bibiheybətdə neft fontanı yanğını” və “Balaxanıda neft fontanı” xronikaları nümayiş etdirilmişdir.
XX əsrin əvvəllərində dünyanın bir sıra ölkələrində tammetrajlı filmlərin yaradılmasına başlandı. Təbii ki, bu dövrdə ölkəmizdəki ictimai-siyasi və mədəni şərait kino sənətinin formalaşmasına zəmin yaratdı və təqribən, bir əsr bundan əvvəl Azərbaycan yazıçısı İbrahim bəy Musabəyovun dövrün həyat hadisələrini və lövhələrini əks etdirən, janr etibarilə melodram olan “Neft və milyonlar səltənətində” povesti əsasında Azərbaycanda ilk tammetrajlı film çəkildi. Film XX əsrin əvvəllərində neft Bakısının həyatını, Azərbaycan milyonçularının məişətini, bir parça çörək üçün neft mədənlərində ən ağır şəraitdə işləyib yaşayan fəhlələrin güzəranını ekranda canlandırmışdır. Azərbaycanın birinci tammetrajlı bədii filmi olan “Neft və milyonlar səltənətində” kinosuna 1916-cı ildə ilk dəfə Bakı milyonçusu Hacı Zeynalabdin Tağıyevin passajında “Fransız Elektrobioqrafı”nda göstərilmişdir. Kino Bakıdan başqa, Qafqazın və Orta Asiyanın bir çox şəhərlərində də nümayiş etdirilmişdir. Beləliklə, “Neft və milyonlar səltənətində” filmi ilk bədii film kimi kino tariximizə daxil olmuşdur. Avropa və Asiyanın bir sıra ölkələrinin ilk tammetrajlı filmlərinin keçən əsrin 30-50-ci illərində yarandığını nəzərə alsaq, bu filmi xalqımızın mədəni səviyyəsinin yüksək göstəricisi hesab etmək olar.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması ilə əlaqədar 1919-cu ildə “Azərbaycanın müstəqilliyinin ildönümü münasibəti ilə təntənə” adlı tammetrajlı sənədli filmi çəkilərək nümayiş etdirilmişdir. Azərbaycanda ilk səsli kinonun istehsalına isə 1935-ci ildə “Mavi dənizin sahilində” bədii filmi ilə başlanılmışdır. Səsli kinonun yaranması ilə sənədli kinomuzun da yaradıcılıq imkanları genişlənmişdir. 1936-cı ildə görkəmli yazıçımız Y.V.Çəmənzəminlinin tərcüməsi ilə sovet kinosunun dünyada tanınan “Çapayev” filminin Azərbaycan dilində səsləndirilməsi ilə kino sənətimizdə dublyajın əsası qoyulmuşdur. 1945-ci ildə yaradılan və ekran sənətimizin qızıl fonduna daxil olan “Arşın mal alan” filmindən sonra Azərbaycan kinosunda musiqili komediya janrına meyil güclənmişdir. Azərbaycan milli kinosunun ən uğurlu filmlərindən hesab olunan “Arşın mal alan” filmi indiyədək 136 ölkədə nümayiş etdirilmiş və 86 dilə tərcümə olunmuşdur. 1956-cı ildə kinomuzda daha bir keyfiyyət dəyişikliyi baş vermiş, ilk rəngli bədii film olan “O olmasın, bu olsun” filmi çəkilmişdir. Ü.Hacıbəyovun bu komediyasının ekranlaşdırılması da milli kinomuza şöhrət gətirmiş, “O olmasın, bu olsun” filmi dünyanın 40-dan çox ölkəsində, o cümlədən Türkiyə, İran, Hindistan, Çin, Yaponiya və başqa ölkələrdə nümayiş etdirilmişdir.

Dünən Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə M.S.Ordubadi adına Naxçıvan Muxtar Respublika Kitabxanasında 1 avqust – Azərbaycan Əlifbası və Ana Dili Günü münasibətilə tədbir keçirilib.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin aparat rəhbəri Gülbuta Babayeva tədbiri giriş sözü ilə açaraq qeyd edib ki, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 2001-ci il 9 avqust tarixli Fərmanı ilə hər il avqustun 1-i ölkəmizdə “Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü” kimi qeyd olunur.
Bildirilib ki, Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi qəbul olunması və inkişafı ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Dahi rəhbər hakimiyyətdə olduğu bütün dövrlərdə Azərbaycan dilini milli varlığın əsas amili kimi daim diqqət mərkəzində saxlayıb. Hələ sovetlər dönəmində Moskvanın təzyiqlərinə baxmayaraq, xalqımızın böyük oğlu Heydər Əliyev misilsiz cəsarət göstərərək 1978-ci ildə Azərbaycan dilinin Azərbaycan SSR Konstitusiyasında dövlət dili kimi təsbit olunmasına nail olub.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tərtib etdiyi qrafikə əsasən, rayonlarımızda Azərbaycan Kinosu Günü ərəfəsində milli bədii filmlərimizin nümayişi bir həftədir ki, davam etdirilir. Bu münasibətlə Şərur şəhərindəki “Bahar” kinoteatrında “Bir cənub şəhərində” filminin nümayişi olmuşdur. Filmin nümayişindən əvvəl Naxçıvan Dövlət Film Fondunun direktoru Mirakif Seyidov çıxış edərək Azərbaycan kino sənətinin keçdiyi çətin və şərəfli inkişaf yolu haqqında danışmışdır. Bildirilmişdir ki, bu illər ərzində yüzlərlə yüksək səviyyəli bədii film, iki minə yaxın sənədli, elmi-kütləvi, yüzdən çox cizgi filmi və başqa kinosüjetlər çəkilmişdir.

Bu gün Naxçıvan Muxtar Respublikasında yaşayıb-yaradan qadınlar hərtərəfli qayğı ilə əhatə ediliblər. Onlar dövlət quruculuğunda, ictimai həyatda fəal iştirak edir, sosial-iqtisadi, elmi və mədəni inkişafa öz töhfələrini verirlər. İstedadları ilə seçilən, rəssamlıq, toxuculuq, el sənəti nümunələrini yaşadan qadınlara da xüsusi diqqət göstərilir.

Gənc qızların müəyyən peşələrə yiyələnməsi, həmçinin istedad və bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi üçün muxtar respublikada xalçaçı, keçəçi, dərzi, ağac üzərində oyma və sair peşə kursları təşkil olunur. 2012-ci ildə “Milli dəyərlər ili” ilə əlaqədar 71 istedadlı qadının 428, 2014-cü ildə “Muxtariyyət ili” ilə əlaqədar 157 istedadlı qadının 343 rəsm və əl işi sərgi-satışlara çıxarılıb. Ötən ilin oktyabr ayının 5-də Naxçıvan şəhərindəki Heydər Əliyev Sarayında “Muxtar respublika qadınları müstəqillik illərində” mövzusunda təşkil olunan istedadlı qadınların əl işlərinin sərgisi də onlara göstərilən diqqət və qayğının parlaq təzahürü kimi dəyərləndirilib. Həmin tədbirdə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri çıxış edərək aidiyyəti orqanların qarşısında mühüm vəzifələr qoyaraq deyib: “Milli dəyərlərin yaşadılması sahəsində həyata keçirilən tədbirlər bundan sonra da davam etdirilməlidir. Aid dövlət təşkilatları yaradılan şəraitdən istifadə edərək fəaliyyətlərini gücləndirməli, milli dəyərlərin əsas daşıyıcıları olan qadınlar bu işdə yaxından iştirak etməlidirlər. Hər bir kəndə, rayona xas olan milli dəyərlər muxtar respublikanın, muxtar respublikada toplanan milli dəyərlər isə ümumilikdə, Azərbaycan xalqının milli dəyərlər sisteminə daxildir. Ona görə də bu cür sərgilər Naxçıvan şəhəri ilə yanaşı, muxtar respublikanın rayon mərkəzlərində də təşkil olunmalı, istedadlı qadınların fəaliyyətinə dəstək verilməlidir”.

Naxçıvan Muxtar Respublikasının Rəssamlar Birliyində Elçin Orucovun yaratdığı “Tartoniya aləmi”nin sevimli qəhrəmanları Tartoniklərə həsr olunmuş sərgiyə baxış keçirilib. Tədbiri Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamı, Naxçıvan Muxtar Respublikası Rəssamlar Birliyinin sədri Ülviyyə Həm­zəyeva açıb.
Qeyd olunub ki, “Tartoniya” adlanan planetin balaca və nəcib sakinləri olan Tartoniklər Ukraynanın Xarkov şəhərində həyata vəsiqə qazanıblar. Qeyri-adi obrazların müəllifi kimi Ukrayna və Türkiyə mediasının diqqətini özünə cəlb edən Elçin Orucov plastilindən ən çox animasiya personajı yaradan insan kimi Ukraynanın milli rekordlar kitabına düşüb. Onun layihəsini bədii dəyərlər baxımından incəsənət, dizayn və animasiya modelləşdirilməsində uğurlu addım kimi dəyərləndirən mütəxəssislər istedadlı həmyerlimizin yaratdığı “Tartonik obrazı”nın tezliklə dünya animasiya filmləri sferasına nüfuz edəcəyini vurğulayıblar.

Ordubad Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyində muxtar respublikada fəaliyyət göstərən muzeylərin bələdçiləri üçün seminar-treninq keçirilib.
Seminar-treninqdə Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin şöbə müdiri Həsən Kərimov “Muzey bələdçisinin davranış qaydaları” haqqında çıxış edib.
Qeyd olunub ki, ötən ildən başlayaraq muzey bələdçilərinin muxtar respublikanın müxtəlif bölgələrində yerləşən muzeylərlə tanışlığı təmin edilir. Bu seminar-treninq­lərin keçirilməsində əsas məqsəd ekskursiya işinin təşkili ilə bağlı mövcud nöqsan və çatışmazlıqların aradan qaldırılması, muzey bələdçilərinin nəzəri və praktik biliklərinin yüksəldilməsidir.
Bildirilib ki, muxtar respublikamızda muzey fəaliyyətinin yüksək səviyyədə təşkil edilməsi üçün ardıcıl tədbirlər həyata keçirilir. Muzeylərimiz üçün yeni binaların inşa olunması, onların təmiri və maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi işin səviyyəsinin yüksəldilməsinə xidmət edir.