Ürəyində Vətən sevgisi, köksündə üçrəngli, ay-ulduzlu bayraq, çiynində silah daşıyıb qarlı aşırımları, keçilməz dağları aşan igid Azərbaycan əsgəri, illərdir, arzusunda olduğumuz o günü – şanlı Qələbə Gününü xalqımıza yaşatdı. Bu yolda zəfər yürüşündə kimi canından, kimisi gözünün nurundan, kimisi əlindən-ayağından keçdi. Sağlamlığını itirənlər qazi – Oğuz igidi oldular. Onlar bizim canlı əfsanələrimizdir. Döyüşə atılanda öz şirin canlarını belə, düşünmədilər. Yaralı vəziyyətdə belə, döyüşdülər. Onların igidliyi xalqımızın illərdir, qanayan yarasına məlhəm oldu.

“Naxçıvan tarixi” çoxcildliyinin ikinci cildində Naxçıvan xanlığının Kəngərli süvariləri haqqında deyilir: “Onlar haqqında fikir demək üçün gərək o qoşunları döyüş vaxtı müşahidə edəsən. Bunlar elə bil ki, qəzəblənmiş Allahın odu və ildırımıdırlar. Döyüş vaxtı göydən düşmənlərin lap mərkəzinə düşürlər, ölüm və dəhşət səpələyirlər”.
Tarixin bütün dövrlərində döyüşkənliyi və cəsarəti, igidliyi, qəhrəmanlığı ilə tanınan naxçıvanlılar həmişə öz sözünü deyib. Əlincənin alınmazlığı, Babəkin rəşadəti, Naxçıvanskilərin, Kəngərlilərin döyüş ruhu həmişə dillərə dastan olub.

Yolumuz qədim Naxçıvanın qeyrət qalası Sədərəyədir. Bu dəfə ezamiyyətə yox, Vətən müharibəsinin qəhrəmanlarından biri Ərtoğrula son borcumuzu ödəməyə gedirik… Qəhrəmanın ocağına ilk dəfə getsək də, heç kimdən soraq almırıq, çünki kəndə girər-girməz yolboyu dalğalanan bayraqlar bizə şəhid ocağının yerini nişan verir. Uğruna canını verdiyi bayraqlar yol göstərir gələnlərə… Hümbət atanın yollara dikilən gözlərinə əbədi həsrət çöküb. O, 52 gün yol gözləyib, hər gün əllərini Uca Tanrıya açıb: “Təki balam gəlsin, quzu qurban kəsəcəyəm”, – deyib. Ərtoğrulun cənazəsi gələn gün tabutu önündə qurban kəsib igid balasına. Deyir ki, oğlum əliboş qayıtmadı, özüylə zəfər gətirdi. İllərdir, dadını az qala unutduğumuz Qələbəni gətirdi bizə balalarımız. Onlar illərdir, əsir olan torpaqlarımızın dərdinə dərman oldular.

Əbədiyyətə qovuşduğu vaxtdan qırx gün keçən, Şərur rayon Çomaxtur kəndindən Hadruta qədər uzanan şərəfli yolun qəhrəmanı Zülal Mədətlinin əziz xatirəsinə...

Günlərdir, ancaq fotolarda görürəm köksündə gəzdirdiyin üçrəngli bayraqla, güllərlə bəzənən məzarını. İnana bilmirəm sənin bir ovuc torpağa sığdığına. Axı sən bu boyda dünyaya sığmırdın, hamımızdan seçilirdin. Yaşda balaca olmağına baxmayaraq, bütün uşaqlardan çevik idin. Kimin isə haqqı tapdananda özündən böyük uşaqların belə, üstünə atılmaqdan çəkinmirdin, qorxmurdun heç nədən. Sıranı həmişə pozurdun, qabağa keçirdin. Elə indi də keçdin, hamıdan öndə sinəni sipər etdin Vətənə. Yadındamı? Hələ Türkiyədə yaşadığın vaxtlar deyirdin qayıdan kimi orduya yazılacam. Bəsdir, daha burada qaldım, bir az da gəlim Naxçıvanın dağının-daşının ətrini alım. Qayıdan kimi də dediyini etdin. Geyindin o çox sevdiyin formanı. Nə tez-tez baxırdın özünə güzgüdə? Haqlı idin öyünməkdə! İgid, cəsur görkəminə yamanca yaraşırdı hərbi forman. Bir arzun da var idi: “Gedib o qansızların nəfəsini kəsim, ya qalib, ya qazi, ya da ki, şəhid olum. Təki bu dərd bitsin. Axı biz bitirməsək, gərək bizim balalarımız bitirə. Onlara qalmasın, bizim nəsil alsın haqqını, gələcək nəsillərə qalmasın. Mən döyüşməsəm, biz döyüşməsək, canımızı verib bu münaqişəni bitirməsək, gərək bizim balalarımız bitirə”.

Həmişə Laçının adı gələndə yadıma illər öncə doğma yurdumuz Naxçıvanda səfərdə olan Xalq artisti, “Ay aman, çəkirik torpaq həsrəti, Uca dağlar, sərin su, yaylaq həsrəti” sətirlərinin müəllifi və ifaçısı mərhum Məhəbbət Kazımovun haqqında yazılan bu misralar düşür:
Həmin səfər çərçivəsində yolu Batabat yaylağına düşən müğənni oraya çatanda gözlərinə inanmır, ona elə gəlir ki, bura doğulduğu Laçının Çorman kəndidir. Deyir ki, buradakı xınalı daşlar elə bil ki, Kotan qayasından qopub gəlib. Xatirinə şair dostu Əli Mahmudun bir gəraylısı düşür və onu pıçıldayanda hamı kövrəlir:

Neçə gündür ki, böyükdən-kiçiyə bütün Azərbaycan sevinc göz yaşları içərisindədir. “Qarabağ əzəli sahibinə qayıdıb, Şuşa bizimdir, Laçın bizimdir!” “Şəhidlərimizin qisası alındı, onların ruhu ağ göyərçinə dönüb Qarabağımızın azad səmasında qanad çalır!” kimi şüarlar dolaşır hamının dilində. Hər kəs qürurlu və sevinclidir. Amma aramızda elələri də var ki, onların sevinci tam başqadır. Bəli, onlar illərdir, öz yurdlarından zorla qovulub məcburi köçkün kimi vaxtilə qışın soyuğunda, yayın istisində çadırlarda yaşamağa məcbur olan insanlardır. Biri Cəbrayıldan, biri Şuşadan, digəri Zəngilandan, Qubadlıdan və işğalda olan başqa torpaqlarımızdan silah gücünə çıxarılanlar. İllərdir, o gün gələcək, – deyib ordusuna, dövlətinə, dövlət başçısına ümid bəsləyənlər. Artıq o ümid doğrulub. Bununla hamımızın arzusu yerinə yetib. İşğaldan qarış-qarış azad edilən torpağımızın ən yüksək zirvəsinə sancılan bayrağımız hər birimizin ürəyini dağa döndərib. Yurdlarından qovulanda özləri  ilə təkcə evinin qapılarının açarlarını götürən, son nəfəsində: bax o sandıqda evimizin açarları var, onları qoruyun, yurdumuz alınanda qapımızı açarsınız,  deyənlərin arzusu yerinə yetib. 

Bu gün daha qürurlusan daha yüksəklərdə dalğalanırsan. Ay ulduzun şölə saçır mənəm deyir gəlmişəm illərdir həsrətində olduğum torpaqlara sancılmağa  səmasında parlamağa Qarabağın. İgidlərin səni ürəyinin üstündə gəzdirir hər qarış torpağı işğaldan azad etdikcə yüksəklərdə dalğalandırır. Bu gün Cəbrayılda, Qubadlıda, Fizulidə, Şuşada dalğalanırsan sabah Xankəndində, Kəlbəcərdə dalğalanacaqsan.  Düz 102 il bundan öncə bir may səhərində ay ulduzun üç rənginlə şölə saçdın dalğalandın Azərbaycanın səmasında. Cəmi 23 ay çəkdi xoşbəxtliyimiz. Səni xain əllər göylərdən endirdi amma xalqımızın ürəyindən silə bilmədi. Ən dəyərli xəzinə kimi saxlandın əzizləndin gizlin gizlin çıxarılıb neçə neçə anaların ataların sinəsinə basıldın göz yaşı ilə islandın. Ta o vaxta kimi ki, müstəqilliyimiz elan edildi yüzlərlə igid azərbaycanlının şücaəti ilə. Sən yenə yüksəldib  dalğalandın. Və  tarixi bir gündə doğma Naxçıvanımızdan qanad açdın Vətənimiz Azərbaycana. Yüksəklərə sancıldın. Tale yenə bir sınaq qismət etdi sənə canımız varlığımız Qarabağın düşmən hücumuna məruz qalanda bağrımızda yeni bir yara açıldı bizi ən çox incidən isə sənin Şuşanın Laçının, Ağdamın səmasından qoparılmağın oldu. İllərdir həsrətindəydik biz də, sən də.  Yenə Şuşaya Laçına doğru yol aldın igid Azərbaycan əsgərinin əllərində göylərə yüksəldin sancıldın Qubadlıya Zəngilana Şuşaya. Silahla sən tən oldun. Oğulların silahı çiynində, səni köksündə daşıdı. Onların yüksəldiyi zirvə şəhidlik oldu o zirvənin ən yüksək yerində isə sən varsan. Daima yüksəklərdə dalğalan Türkün şanlı bayrağı.

 Ramiyyə ƏKBƏROVA

Hər həftənin şənbə günü paytaxt şəhərimizin Xətai küçəsindəki Mərkəzi bazarda təşkil olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının satış yarmarkasında təzə balıq satıldığı yerdə çoxlu insanın növbəyə dayandığını çoxumuz görmüş olarıq. Hər ilin balıq mövsümündə elə bir şəhər sakini olmaz ki, buradan yolu düşməsin. Neçə ildir ki, naxçıvanlılar bu imkandan istifadə edirlər. Hər dəfə bu mənzərəni görəndə fikrim uzun illər əvvələ – ötən əsrin 90-cı illərinə gedir. Həmin illərdə pərakəndə halda tutulan və sanitar tələblərə cavab verməyən yerlərdə satılan balıqları almaq məcburiyyətində qalırdıq. Ancaq bu, uzun çəkmədi.