Günəşin buludlarla gizlənqaç oynadığı, ağacların “göz yaşları”nın selə döndüyü, küləyin “qələbəsini” bayram etdiyi bir payız günündə şəhərimizin qoynunda, yaraşıqlı tikililərin qənşərində boy göstərən, əzəmətli görünüşü ilə gözoxşayan bir ünvana üz tuturam. Ecazkar quruluşları ilə abad küçələri daha da cəlbedici göstərən xiyabanları, fəslin ab-havasına bürünən, qocaman çinar ağaclarının köksünə sığındığı göyqurşağını xatırladan parkları seyr edə-edə yolu nə zaman qət etdiyimin fərqinə belə, varmıram. 

15-20 il bundan əvvəl kənd deyiləndə hər kəsin gözü önündə daşlı-kəsəkli yollar, zamanla uzlaşmayan, toz-torpağa, hisə bürünən nimdaş tikililər, insan əlinin nəvazişindən uzaq, miskin görkəmli boş torpaq sahələri canlanırdı. Deyirlər, zaman hər şeyin çarəsidir. Lakin, fikrimcə, insana sevgi, hörmət olan, torpağın qədir-qiyməti bilinən yerdə yol, istiqamət də düzgün seçildisə, zamanın hökmünün önəmi qalmır, bütün problemlər qısa vaxt çərçivəsində öz həllini tapır. Elə muxtar respublikamızın timsalında son 25 ilin mənzərəsinə tamaşa etməyimiz kifayətdir ki, inkişafın, quruculuğun, tərəqqinin zamanı necə qabaqladığının şahidi olaq. Ötən günlərdə Şahbuz rayonunun qədim kəndlərindən sayılan Türkeşlə tanışlıqdan, gözəlləşən, təravətlənən bu yaşayış məntəqəsinin səmimi, mehriban sakinləri ilə ünsiyyətdən sonra insan iradəsinin, əzminin, xalq, millət təəssübkeşliyinin, torpaq sevgisinin zamanın hökmünə qalib gəlməsinin bir daha şahidi oldum...

Payızın qışı müjdələyən sazaqlı günlərindən birində səhər saatlarında şəhərin mənim üçün yaxşı tanış olan səmtinə, “Elit-57” Alış-Veriş Mərkəzinə tərəf yolum düşür. İş günü olmadığından, necə deyərlər, arxayın gəzir, yaşı minilliklərə söykənən qədim şəhərimin hüsnünə, son onilliklərin bəhrələrinə, abad küçələrə tamaşa edə-edə rəngarəng işıqlı vitrinləri olan mağazaların, günəşin ilıq şüalarının pəncərələrini ayna kimi par-par parıldatdığı binaların önündən keçirəm. 

Aqillər: “Tarix elə bir ortaq sərvətdir ki, ondan hər xalq öz dəyərinə görə pay götürür”, – deyiblər. Bu gün oğuz yurdunun tarixi keçmişinə işıq saçan, muxtariyyətinin yaşıdı Naxçıvan Dövlət Tarix Muzeyinin hər guşəsində xalqımızın yüksək mənəvi dəyərlərini yaşadan bu qiymətli payın izləri sezilir. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin müvafiq Sərəncamı ilə 95 yaşını geniş şəkildə qeyd etdiyimiz muzeydə nümayiş olunan eksponatlar vasitəsilə zəngin ənənələrə malik dövlətçilik tariximizin sehrinə düşür, dünənimizdən bu günümüzə keçilən böyük yolun kiçik ekskursiyasına çıxıram...

“Mən öz-özümə deyirdim ki, aya, görəsən, biz niyə bu günə qalmışıq və aya, niyə bizim teatr işlərimiz elə bir hala qalıbdır ki, teatr kimi müqəddəs bir maarif və sənət mənbəyinin xadimləri qocalmış bir Fatmanisə xala kimi bir ucdan bir-birinə qarğış edirlər (Sən hələ kollektiv axtarırsan). Ta o yerə kimi ki, balaca rejissorumuz da öz gözəl nitqi ilə sübuta yetirdi ki, mən bu artistlərin rəhbəriyəm (Ay zalım oğlu)...”

Dünya binə olandan daşdan müxtəlif əmək alətləri hazırlanıb, soyuq silah kimi özünümüdafiədə geniş istifadə olunan bu təbiət ­ərməğanından yaşayış evləri tikilib, qalalar, türbələr ucaldılıb, şəhərlər salınıb. Elə tarixi keçmişimiz, adət-ənənələrimiz də daşlar vasitəsilə yaşadılaraq bu günümüzədək gəlib çıxıb. Dilimizdən düşməyən “daş yaddaşımız” ifadəsi də məhz bu təbii varlığın böyük ­dəyərindən xəbər verir.

Cümə günü, səhərin erkən çağıdır... Hələ dan yeri sökülmədən telefonun zil səsinə yuxudan oyanmışam. Bir neçə gündür, gedəcəyim yerin düşüncəsi ilə qəlbimə dolan, məni tərk etməyən böyük sevinc və həyəcan içərisindəyəm. Yolumun uzun olmasını nəzərə alıb sübh vaxtından tələm-tələsik hazırlaşaraq evdən çıxıram. Əvvəlcədən danışdığımız yerə – avtobus dayanacağınadək qısa məsafədə uzanan geniş, rahat yolla hərəkət edərkən ilk dəfə üz tutacağım bu yer məni yenə yamanca düşündürür. Yaylaq həyatı ilə bağlı eşitdiklərim, orada qarşılaşacaqlarım barədə fikirlər xəyalımda bir xeyli var-gəl edir, isti yay günlərini səfalı dağların, bumbuz bulaqların qoynunda, al-əlvan gül-çiçəyin ətrafa saçılan xoş rayihəsini doya-doya köksünə çəkməklə keçirən, o yerlərdə bitən min bir neməti nəvazişlə dərən, hər bir təbiət gözəlinin dilinə yaxından bələd olan insanların məşğuliyyəti, onların gündəlik həyat tərzi barədə öyrənməyə tələsirəm. 

Şəhərdən ayrılarkən əyləşdiyim avtomobilin yarıaçıq pəncərəsindən bir andaca içəri dolan sərin meh hələ yuxunun təsirində qalan vücudumu titrədib oyadır. Yolboyu gözlərim qarşısında yayın yaratdığı bənzərsiz mənzərələr fonunda bir-birini əvəzləyən füsunkar görünüşlü, abad, büsatlı günlərini yaşayan kəndlər, həyətlərdən çıxaraq otlaqlara tələsən, o yana-bu yana qaçaraq səs-səsə verib mələşən qoyun-quzular, əkin-biçin yerlərinə üz tutan zəhmətkeşlər canlanır. Fəslin gözəlliklərindən üzərində meyvələr allanan ağaclar, dəniz kimi dalğalanan sarı kəhrəba zəmilər, yaşılbaş sonaların lövbər saldığı göllərdə coşub-daşan suların üzərində bərq vuran Günəşin zərrin şəfəqləri, biçin işləri aparan insanların əks-sədaları soraq verir. Yol kənarlarında nizamla salınmış ağacların yamyaşıl rəngə bürünən budaqları səhər yelinin təsiri ilə sanki qol qaldırıb rəqs edir, dərələrin arası ilə üzüaşağı axan çayın zümzüməsi həzin musiqitək qulağımda səslənir. Göz işlədikcə uzanan çöllərə xalı kimi döşənmiş səhər şehinə bürünən otlar, çiçəklər dəniz kimi dalğalanır, bir ağacdan digərinə uçuşan quşlar səs-səsə verib, sanki yay nəğməsi oxuyurlar. Uca Yaradanın yurdumun simasına çəkdiyi naxışları, bu yerlərə bəxş etdiyi əvəzolunmaz gözəllikləri seyr etdikcə qeyri-iradi qəlbimdə bir neçə misra dolanır:

(poema)

95 yaşıdır Naxçıvanımın,
Təbriklər səslənir onun şəstinə.
Muxtariyyət adlı bu salnamənin,
Şəhid qanı dəyib dəsti-xəttinə.