İnsan oğlunun ulu Tanrıdan ən böyük diləklərindən biri də uzun ömür sürmək, nəvə-nəticə toyu görmək olub. Əbəs yerə deyil ki, xalq arasında uzun ömür yaşamaqla bağlı çox sayda deyimlər, duyumlar yaranıb. Dirilik suyu, həyat ağacı, uzunömürlülük meyvəsi ilə bağlı xalq arasında əfsanələr, əsatirlər, rəvayətlər, nağıllar geniş yayılıb.

Ömür insana Tanrı tərəfindən bir dəfə verilir. İnsanların əksəriyyəti dünyaya sağlam gəlir, sağlam həyat tərzi keçirən də olur, “dünya beşgünlükdür”, – deyib öz sağlamlığı qeydinə qalmayanlar da... Ancaq bu bir həqiqətdir ki, uzun ömür yaşamaq bir xoşbəxtlik, Tanrı payıdır. Belə ömür yaşayan insanlara hər zaman başqaları qibtə edib, onların uzunömürlülüyünün sirrini açmağa çalışıblar.
Doğma Naxçıvanımızda çinar ömürlü insanlar az deyil. Ötən günlərdə belə ağbirçək nənələrimizdən birinin – Babək rayonunun Şıxmahmud kənd sakini Səmavar Bayramovanın qonağı olduq:
– Salam, Səmavar nənə, səni görməyə gəlmişik.
– Əleykəssalam, xoş gəlmisiniz, qapımız qonaq üzünə həmişə açıqdır.
– Əhvalınız necədir? Səhhətiniz yerindədirmi?

Hər bir şəhərin görünüşünə özünə­məxsus çalarlar qatan, onu gözəlləşdirən elementlərdən biri də burada xalqın görkəmli şəxsiyyətlərinə ucaldılan abidələrdir. Bu gün çox sayda ölkə paytaxtları vardır ki, onlar məhz bu qəbildən olan abidələri ilə seçilirlər. Dünya heykəl­təraşlıq sənətinə bənzərsiz incilər bəxş etmiş Avropa şəhərləri öz abidələri ilə insanları ovsunlayır. İtaliya şəhərləri öz fəvvarələri ilə seçilirsə, Fransa, Rusiya, Hollandiya kimi ölkələrin şəhərləri görkəmli şəxsiyyətlərə ucaldılmış abidələri ilə tanınır. Başqa sözlə desək, bir şəhərdə ucaldılan heykəl və büstlər simvol kimi orada yaşayan xalqın tarixini tanıdır, qonaqlara bir növ bələdçi rolunu oynayır.
Tarixən qədim Şərqdə İslam dini təşəkkül tapandan bəri bir-birindən gözəl binalar, tarixi abidələr ucaldılsa da, zaman-zaman dini fanatizmə uyan bəzi təbəqələr incəsənətin bir qolu olan heykəltəraşlığın və rəssamlığın inkişafına böyük maneələr törədiblər. Bəlkə də, buna görədir ki, bu gün yaxın müsəlman Şərqinin bir çox ölkələrində belə heykəllərə az rast gəlinir.

Hər bir şəhərin simasını formalaşdıran müasir tikililər arasından boy göstərən keçmişin yadigarları olan tarixi binalardır. Bu baxımdan Naxçıvan şəhərində də belə tikililər az deyil. İndi şəhərimizdə restavrasiya olunaraq ilkin görünüşünə qaytarılan tarixi abidələr onlarladır. Bu tikililər doğma diyarımızın tarixini, milli-mənəvi dəyərlərini özündə təcəssüm etdirir. Naxçıvan şəhərinin Nizami küçəsində yerləşən Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Naxçıvanşünaslıq Mərkəzinin binası müasir görkəmi ilə hər kəsin diqqətini çəkməklə yanaşı, həm də qədim tarixə, zəngin mədəniyyətə və dövlətçilik ənənələrinə malik olması ilə seçilir.

Bəs hər bir naxçıvanlının, eləcə də muxtar respublikaya üz tutan qonaqların elə ilk baxışdan marağına səbəb olan bu binanın tarixi haqqında nə bilirik? Arxiv materialları nələrdən xəbər verir? Bununla bağlı bir çox suallara cavab tapmaq üçün ilk olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Arxivində və Daşınmaz Əmlak və Torpaq Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsinin arxivində yer alan sənədlərlə tanış olduq. Bundan əlavə, AMEA Naxçıvan Bölməsinin Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutunun Yeni və ən yeni tarix şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Musa Quliyevin Şahin Girey və Kəngərli süvarilərinin bayraqları ilə bağlı yazdığı elmi və elmi-publisistik məqalələrini mütaliə etdik.

Muxtar respublikamızda ahıl vətəndaşların, eləcə də təqaüdçülərin asudə vaxtlarının səmərəli keçirilməsi üçün bütün imkanlardan istifadə edilir, bir çox istirahət məkanları onların ixtiyarına verilir. Naxçıvan Şəhər Mədəniyyət və Turizm Şöbəsinin 2 nömrəli Təqaüdçülər Klubu da pensiyaçıların, ümumiyyətlə, şəhərin yaşlı sakinlərinin sevimli istirahət mərkəzlərindən birinə çevrilib.

Bu məkana yolu düşənlər burada ağsaqqal sözünün şirinliyini duya, səmimi söhbətlərə, duzlu-məzəli lətifələrə, dilə gətirilən şirin xatirələrə, necə deyərlər, qulaq yoldaşlığı edə bilərlər. Buraya gələnlərin bir çoxunun özlərini canlı ensiklopediya adlandırması da təsadüfi deyil. Naxçıvan şəhərinin keçmişi haqda söhbətlərini dinləməkdən doymursan. Çünki gələnlər, gedənlər, bu dünyanın pəncərəsindən baxıb köksdolusu nəfəs alanlar haqda ən dolğun məlumat bu insanlardadır. Ulu öndərimiz Heydər Əliyev belə insanlar haqda deyirdi: “Veteranlar bizim qızıl fondumuzdur. Onlar hər cür qayğı və hörmətə layiqdirlər”.

Naxçıvan şəhərində onlarla bulaq və çeşmə var. Hər birinin də öz tarixçəsi, öz adı mövcuddur. Bəzən böyük məhəllələri belə, orada çağlayan bulaqların, çeşmələrin adı ilə adlandırıblar. Belə məkanlar əhalinin içməli və suvarma suyuna olan tələbatını ödəməklə yanaşı, həm də insanların toplaşdığı, hansısa bir məsələni müzakirə etdiyi yerlər olub. Əgər diqqət etsəniz, görərsiniz ki, Naxçıvanın bütün bölgələrində kəhrizlərin elə lap yaxınlığında məscidlər və meydanlar yerləşir.

Qədim dövrlərdən kəhrizlər insanların karına gəlib, kankanlar uzaq məsafələrdən suyu gətirmək üçün böyük zəhmət çəkərək kəhrizlər yaradıb, bu yolla yaşayış məntəqələrinin suya olan tələbatını ödəyə ­biliblər.
Bu gün Naxçıvanda bol su sərfiyyatı ilə tanınan kəhrizlər çoxdur. Təkcə Naxçıvan şəhərində 30-dan çox kəhrizin mövcudluğu yazılı və şifahi mənbələrdən bizə məlumdur. Lülə, Xan, Ağamalı, Kiçik çeşmə, Kazım Qarabəkir, Mirzə Bədəl, Çuxur və sair kəhrizlər Naxçıvan və ətraf ərazilərdə yaşayan insanların istifadə etdikləri su mənbələridir. Həmin sərvətlərdən bu gün də yararlanırlar. Dünyanın bir sıra yerlərində içməli su qıtlığı olduğu halda, qorunub saxlanan su abidələrimiz bizə bu problemi yaşatmır.

Böyük satirik, ədib Cəlil Məmmədquluzadənin yaşadığı dövrdən uzun müddət keçsə də, əsərlərində əks olunan məsələlərin bəziləri günümüzdə də aktualdır. Görkəmli dramaturq öz əsərlərində cəmiyyət həyatında baş verən eybəcərlikləri üzə çıxarır, avamlığı, geriliyi, cahilliyi, savadsızlığı tənqid edir. Onun bu mövzuda qələmə aldığı əsərlərindən biri də “Saqqallı uşaq” hekayəsidir.
Hekayənin qəhrəmanı Kəblə Əzim nisyə verdiyi südün və yumurtanın hesabını itirməmək üçün divara inək, onun yanında yumurta şəkli çəkir. Kəblə Əzim savadsız adam olduğu üçün bu şəkilləri divara çəkirdi ki, nisyə verdiyi südün, yumurtanın pulu yadından çıxmasın. Neyləsin, yazıq kişi yazı bilmirdi, pozu bilmirdi. O dövrdən çox vaxt keçsə də, bu gün də Kəblə Əzimlər vardır. Nəzərə alsaq ki, o dövrün yaşayış şəraiti indiki qədər yaxşı deyildi, üstəlik, elm, təhsil yüksək dərəcədə inkişaf etməmişdi, onda Kəblə Əzimə haqq qazandırmaq olar. Bəs, görəsən, necə olur ki, bu gün də Kəblə Əzim kimiləri peyda olur?..
Bu gün muxtar respublikamızda əhalinin mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində bir sıra tədbirlər həyata keçirilir. Yeni-yeni yaşayış binaları inşa olunur, köhnə binalar yenidən təmir edilir. Ötən dövr ərzində Naxçıvan şəhəri də daxil olmaqla, digər rayon mərkəzlərində də yüzlərlə yaşayış binası əsaslı təmir olunub, mənzillərin sahəsi genişləndirilib, binaların əksəriyyətinin təməli möhkəmləndirilərək əlavə mərtəbələr artırılıb, binalar müasir kommunikasiya xətləri ilə təmin edilib.