Bu gün iqtisadiyyatdan danışarkən, ilk olaraq nəzərimizdə sahibkarlıq subyektləri və onların fəaliyyəti canlanır. Həqiqətən, sahibkarlığın inkişafı istənilən ölkənin iqtisadi cəhətdən güclənməsində alternativi olmayan bir yoldur. Təcrübə də təsdiqləyir ki, hazırda dünyada fəaliyyət göstərən çoxillik şirkətlərin hər biri güclü sahibkar və ətrafında formalaşdırdığı peşəkar komandanın sayəsində illərdir, iqtisadiyyatda öz sözünü deyir. Məhz bu cür şirkətlərin inkişafına təkan verən, onları illərdir, ayaqda saxlayan, eyni zamanda istehlakçılarına qüsursuz xidmət göstərməyə sövq edən həmin şirkətlərdə yaradılmış dəyərlərdir. Söhbət yerli şirkətlərimizdə də formalaşması vacib olan korporativ mədəniyyətdən gedir. Bəs korporativ mədəniyyət nədir? Nəyə görə sahibkarlarımız bu amilə diqqət yetirməlidirlər?
“Korporasiya” termini latın dilində olan “corporatio” – birlik sözündən yaranıb. Korporativ mədəniyyət isə şirkətdə çalışan hər bir əməkdaşın – rəhbərdən tutmuş sonuncu işçiyə qədər formalaşdırılmış müəyyən bir sistem üzrə fəaliyyəti başa düşülür. Başqa sözlə desək, korporativ mədəniyyət şirkət əməkdaşlarının konkret mövzulara göstərdikləri reaksiyadan ibarətdir. Bu fikirlərlə tez-tez rastlaşmışıq ki, filan şirkətdə qaydalar bu cürdür və yaxud filan iş yerində işçilər daim bu imkanlardan istifadə edir və sair. Ancaq biz bu qaydalardan yox, onları toplu halda təqdim etməyi bacaran korporativ mədəniyyətdən bəhs edəcəyik. Məsələn, qlobal şirkətlər haqqında məlumatı olan hər kəs bilir ki, “Google” kimi böyük bir şirkətdə vəzifə daşıyanlar da daxil olmaqla, mühasibatlıq xaric, heç bir əməkdaşın kabineti yoxdur. Bu, şirkətin Moskva ofisində də belədir, London ofisində də. Yaxud IKEA kimi dünyaca məşhur mebel brendi həm də ilk kataloqların yaradıcısıdır. Ancaq qəribəsi bilirsiniz nədir? IKEA heç vaxt müştərilərindən kataloqla sifariş qəbul etmir, mağazaya mütləq şəkildə getməlisən və yeganə mebel şirkətidir ki, yol xərci və quraşdırma xərclərini də boynuna götürmür. Çünki bu, müştərilər üçün çox baha başa gəlir, təxminən, aldığı malın 15-20 faizi qədərində. Lakin IKEA-nı fərqli edən bilirsiniz nədir? Yeganə mebel istehsalçısıdır ki, mükəmməl qablaşdırma və sadə yığılma strategiyası sayəsində satdığı məhsulları minik avtomobilləri ilə də daşımaq mümkündür. Dünyada ilk dəfə IKEA satış mağazalarında uşaqlara oynamaq üçün yer ayırıb (indi bunu əksər ticarət mərkəzlərində edirlər), hansı ki, mebel seçimi üçün gələnlər nəinki uşaqlarından nigaran qalırlar, hətta rahat seçim imkanı da əldə edirlər. Yəni məşhur brend satış prosesini əyləncəyə çevirməklə müştərilərinə, necə deyərlər, “IKEA ləzzətini” çox gözəl şəkildə çatdırmağı bacarır. Və yaxud Almaniyanın məşhur “BMW” şirkətinin nümayəndələri avtomobil sərgilərində özlərini digər istehsalçılardan daha fərqli aparırlar. Sanki bu brend istehlakçılarına yeni dəb, komfort, gözəllik deyil, güc, qürur, özünəgüvən satmağı planlaşdırır. Bu misalların sayını yenə də artırmaq olar, ancaq demək istədiyimiz odur ki, bütün bu sadaladıqlarımız şirkətlərdə yaradılmış korporativ mədəniyyət nümunələridir. Bəs korporativ mədəniyyət şirkətlərin fəaliyyətlərində hansı rolu oynayır?
Aydındır ki, korporativ mədəniyyət şirkət əməkdaşları arasında bölünən dəyər, simvol, davranış forması sistemidir. İnkişaf etmək istəyən hər bir şirkət və təşkilat öz korporativ mədəniyyətini formalaşdırır. Çünki şirkət məhz korporativ mədəniyyət sayəsində öz simasını yaradır, müştəri və əməkdaşlar üçün tanınan olur. Məhz korporativ mədəniyyət şirkətin məqsəd və dəyərlərini əks etdirir, əməkdaşları bu mədəniyyəti qorumağa, inkişaf etdirməyə dəvət edir. Buna görə də belə mədəniyyət sistemi olan yerdə şirkət əməkdaşları öz hüquq və öhdəliklərini dəqiq bilir, məhsuldar fəaliyyət göstərir, bir-birini dəstəkləyir, rəhbərlərinə, şirkət adət-ənənələrinə, dəyərlərinə, ideallara hörmətlə yanaşırlar. Bu zaman əməkdaşlar fəaliyyət göstərdikləri iş yerlərini özlərinin ikinci evləri hesab edirlər. Təbii ki, bütün bunlar da daim böyüməyə, ölkəsinə, xalqına daha çox xeyir verməyə meyilli olan şirkətlərimiz üçün çox vacibdir. Bəs korporativ mədəniyyətin olmadığı şirkətlərdə nə baş verir?
Hər şeydən əvvəl, zəif korporativ mədəniyyətə sahib şirkətlər qeyri-effektiv fəaliyyət göstərir, özünə, cəmiyyətə, iqtisadiyyata maddi ziyan vurur, istehlakçılarını isə narazı salır. Əgər hər hansı bir təşkilat və ya şirkət korporativ xasiyyətə malik olmursa, o zaman ora gələn hər bir işçi də öz xasiyyətini ortaya qoyur. Yəni belə vəziyyətdə şirkətlərin deyil, şəxslərin, fərdlərin mədəniyyəti üzə çıxır. Belə şirkətlərdə ümumi dəyər, strategiya olmadığından, hər kəs çəkici eyni hədəfə vurmur. Bu halda isə işçi-işçi və işçi-rəhbər arasında daim anlaşılmazlıqlar olur, narazılıqlar baş alıb gedir və sair. Nəticədə, təşkilatın həm daxilində, həm də digər qurumlarla əlaqəsində müəyyən məsamələr yaranır. Buna görə də çox zaman dünyanın məşhur şirkətləri müəyyən “xasiyyətə” malik olurlar. Məsələn, “Coca-cola xasiyyəti”, “Mercedes-Benz xüsusiyyəti” və sair.
Sevindirici haldır ki, bu gün ölkəmizdə, eləcə də muxtar respublikamızda fəaliyyət göstərən bəzi şirkətlərdə yerli sahibkarlarımız artıq korporativ mədəniyyətin formalaşdırılmasının vacibliyini yaxşı başa düşürlər. Onların sayı çox olmasa da var. Məsələn, muxtar respublikamızda fəaliyyət göstərən çoxprofilli “Cahan Holdinq” Kommersiya Şirkətlər İttifaqı muxtar diyarımızın iqtisadi inkişafına öz layiqli töhfəsini verməyə çalışan böyük sahibkarlıq subyektlərindəndir. Muxtar respublikada bir çox ilklərə imza atan “Cahan” şirkəti bu gün özünün konseptual strategiyası ilə, həm də fəaliyyətində daim müxtəlif yenilikləri tətbiq edən sahibkarlıq subyektidir. Bu da şirkətdə indiyədək formalaşdırılmış korporativ dəyərlərdən qaynaqlanır. Məsələn, şirkətin yüzlərlə işçisinin çalışdığı istehsal sahələrində nahar yeməyi “Özünə xidmət et!” prinsipi ilə aparılır. Bu prinsip adi işçidən tutmuş holdinqin rəhbərinədək hər kəsə aiddir. Təsadüfi deyil ki, şirkət rəhbərinin də müəyyən hallarda bu prinsipdən istifadə edərək işçilərlə birgə nahar etməsi burada hər kəsə bəllidir. Və yaxud yeni əməkdaşın işə alınması ilə bağlı şirkətdə müəyyən mənada bəzi qaydalar var. Məsələn, bu quruma iş üçün müraciət edənlərin (söhbət müəyyən bilik və bacarıq tələb edən işlərdən gedir) nə qədər müddətə işləmək istədiyi, marketinq biliklərinin hansı səviyyədə olması, şirkətin bazarda hansı mövqedə dayanması, yeni əməkdaşın özünün işlə bağlı planları və sair haqqında fikirləri öyrənilir. Çünki “Cahan Holdinq” Kommersiya Şirkətlər İttifaqı öz fəaliyyətində insan resurslarına ciddi fikir verir, işə qəbul etdiyi əməkdaşı şirkətin gələcəyinə yatırdığı investisiya kimi qəbul edir. Doğrudur, işə alınan yeni əməkdaş, bəlkə də, bu qaydaların fərqinə varmır, ancaq zaman keçdikcə dərk edir ki, bu şirkətdə, sadə dillə desək, işə girmək asan, işdən çıxmaq çətindir. Ən əsası isə hər hansı bir əməkdaşın qarşılaşdığı çətinlik (xəstəlik, ailə üzvləri arasında ölüm və sair) şirkətin problemi kimi qəbul edilir. Məhz bu cür qurumlarda işçilər hər zaman təşəbbüskar olur, yeniliklərlə bağlı təkliflər verir, bütün bilik və bacarığını işə sərf etməyə çalışır. Elə korporativ mədəniyyət dediyimiz sistem də belə formalaşır. Yuxarıda sadaladığımız nümunələr şirkətin indiyədək yaratdığı dəyərlərin çox az hissəsidir, eyni zamanda dəyişməz təməl prinsipləridir.
Düşünürük ki, təmsil edildiyi sektordan asılı olmayaraq, bütün sahibkarlıq subyektlərində düzgün işləyən korporativ dəyərlər sistemi olmalıdır. Çünki bu dəyərləri formalaşdırmadan böyük hədəflərə çatmaq, hərtərəfli inkişaf etmək mümkün deyil. Dünya təcrübəsi də göstərir ki, yüksək korporativ dəyərlərə malik şirkətlər rəqabətədavamlılıqda hər zaman ön yerdə olurlar. Eyni zamanda korporativ mədəniyyət yalnız qurum daxilində deyil, müəssisənin digər tərəflərlə əməkdaşlığında da mühüm rol oynayır.
Səbuhi HƏSƏNOV
