İnsanlar ta qədimdən torpağa ruzi-bərəkət mənbəyi kimi baxıb, ona baş əyib, alın təri axıdıb. Bunun da müqabilində gün-güzəranını yaxşılaşdırıb, məhsul bolluğu yaradıb. Bu gün isə bol məhsul götürmək üçün imkanlar daha da genişlənib. Bu da onunla bağlıdır ki, dövlətimiz aqrar bölmənin inkişafına hərtərəfli qayğı göstərir. Yeni-yeni texnikalar alınıb gətirilir, kreditlər ayrılır, məhsuldar toxum sortlarından istifadəyə geniş yer verilir, torpaqlardan lazımınca istifadə olunur.
Ölkəmizdə aqrar islahatların həyata keçirilməsi əkin-biçinlə məşğul olan insanlarda bu sahəyə marağı artırıb. Torpaq bütün sərvətlərin ən qiymətlisidir. Bu sərvətdən səmərəli istifadə edən, ona baş əyən, zəhmət çəkən insanların da təknəsi dolu, süfrəsi zəngin olur.
Muxtar respublikamızda kənd təsərrüfatı sahəsində davamlı inkişaf tempi saxlanılır. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2014-cü il 1 sentyabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilən “Naxçıvan Muxtar Respublikasının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı” bu istiqamətdə mühüm əhəmiyyət kəsb edən dövlət sənədidir. Proqram digər sahələrlə yanaşı, kənd təsərrüfatının inkişafına, ərzaq məhsulları istehsalının artırılmasına, əhalinin ekoloji cəhətdən təmiz və keyfiyyətli məhsullarla təmin olunmasına, sahibkarlıq mühitinin formalaşdırılmasına, kənd adamlarının həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə geniş imkanlar açıb.
Bu məqamda qeyd edək ki, kartofçuluq muxtar respublikamızda kənd təsərrüfatının aparıcı sahələrindən birini təşkil edir. Bu vacib sahənin intensiv amillər hesabına inkişaf etdirilməsi ikinci çörək hesab edilən həmin məhsulun bolluğunun yaradılmasını təmin edib. 2016-cı ildə bu göstərici 46 min 400 tona çatdırılıb.
Kartofçuluğun inkişafına diqqət yetirilməsi təbiidir. Kartof qiymətli ərzaqdır. Hər bir ailənin gündəlik istifadə etdiyi məhsuldur. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbovun 2005-ci il aprelin 11-də imzaladığı və icrası uğurla başa çatan “Naxçıvan Muxtar Respublikasında kartofçuluğun inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nda da əsas məqsəd muxtar respublikada olan əkinəyararlı torpaq sahələrindən kartofçuluğun inkişafı üçün səmərəli istifadə etmək, yerli sahibkarlığı inkişaf etdirmək, əhalini ilboyu kartofla təmin etmək, xüsusən də kənd əhalisinin məşğulluğunu artırmaqdan ibarət olub. Proqramın qəbul olunduğu vaxtdan ötən dövr ərzində bu istiqamətdə məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilib.
Muxtar respublikamızda kartof istehsalında Şərur rayonu həmişə fərqlənib. 2016-cı ildə bu rayonda 760 hektarda kartof əkilib. 11342 ton məhsul götürülüb. Rayonun əksər yaşayış məntəqələrində kartof əkilib-becərilir. Belə yaşayış məntəqələrindən biri də Ələkli kəndidir. Ötən il bu yaşayış məntəqəsində sahələrdən 200 tondan artıq kartof götürülüb.
Torpaq mülkiyyətçilərinin qayğıları ilə yerindəcə tanış olmaq üçün bu günlərdə rayonun Ələkli kəndinə getdik. Qədim tarixi keçmişə malik olan bu kənd o qədər də böyük olmayan yaşayış məntəqələrindən biridir. İnsanları zəhmətsevər, torpağa bağlıdırlar. Burada əkinçiliyin bütün sahələri, xüsusən də taxılçılıq, kartofçuluq, tərəvəzçilik, meyvəçilik, eləcə də heyvandarlıq inkişaf etdirilir. Son illər sarımsaq əkinlərinə də maraq göstərənlər artıb.
Onu da qeyd edək ki, zəhmətkeş insanları olan bu kənddə kompleks şəkildə quruculuq işlərinə də başlanılıb. Bu baxımdan 2017-ci il kənd sakinləri üçün yaddaqalan illərdən biri olacaq. Hazırda bu kiçik yaşayış məntəqəsində kənd və xidmət mərkəzləri, yeni məktəb binası tikilir və digər infrastruktur layihələri həyata keçirilir, yollar abadlaşdırılır. Göstərilən dövlət qayğısı isə insanları kəndə, doğma ocağa, torpağa, zəhmətə daha möhkəm tellərlə bağlayır.
Torpağa baş əyən insanlarla elə iş başındaca, onların həyətyanı sahəsində görüşüb, həmsöhbət olduq. Kənd sakini Vaqif Abbasovla söhbət zamanı bildirdi ki, biz hər il kartof əkirik. Yaxşı da təcrübə qazanmışıq. Əkin vaxtı məhsuldar toxumlardan istifadə edirik. Bu sahədə də çətinliyimiz yoxdur. Dövlət tərəfindən toxumluq material da gətirilir. Özümüzün əkin üçün saxladığımız yerli toxumlarımız da var. Əkini də vaxtında aparırıq. Hər il martın ortalarına kimi kartofu əkib yekunlaşdırırıq. Həyətyanı sahə olduğundan əkini əl üsulu ilə həyata keçiririk. Pay torpaqlarında isə kartofu texnika ilə əkənlər də var. Elə ki taxıl biçini başa çatdırıldı, dərhal kartofun yay əkininə başlayırıq. Deyim ki, kartofun yay əkini daha səmərəlidir. Belə ki, isti yay günlərində əkilən kartof havanın sərin vaxtlarında, daha doğrusu, oktyabr və noyabr aylarında çıxır. Məhsul bol və keyfiyyətli olur.
Vaqifin sözlərinə görə, son illər “Naxçıvan Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin rayon bazasına yeni texnikalar gətirildiyi üçün bir çoxları kartofu texnika ilə əkir, yetişdirilən məhsulu da onun köməkliyi ilə çıxarır. Bu da əl əməyini yüngülləşdirir, işin səmərəliliyini artırır: – Ailəmizin tələbatını ödəyir, üstəlik də bazar və yarmarkalara tonlarla məhsul çıxarırıq. İyun ayının əvvəllərindən faraş kartofumuz çıxıb. Qış aylarına kimi kartofumuz olur. Bizim təsərrüfatçılar arasında kartofu ildə iki dəfə əkənlər də var. Yay vaxtı taxıl biçinindən sonra həmin ərazilərə yenidən kartof əkilir, yaxşı da nəticəsi olur. Pis dolanmırıq. Elə təsərrüfatçılar var ki, tək kartofçuluq sahəsindən il ərzində 10-15 min manat gəlir götürürlər. Bu qiymətli sərvətdən lazımınca bəhrələnən, onu özünə iş yeri hesab edən insanlar yanılmırlar. Çalışsan, əziyyət çəksən, bəhrəsini də görərsən.
Vaqif sözünə davam edərək dedi ki, ailə təsərrüfatları yaratmaq, sahibkarlıqla məşğul olmaq üçün dövlət dəstəyi də yetərincədir. Təsərrüfat suyumuz da boldur. Daim axarlı-baxarlı Arpaçay bizim ərazidən keçir. Belə şəraitdə çalışmamaq, torpaqdan uzaq düşmək tənbəl adamların işidir. Yaxşı ki, bizim ərazidə belələrinə rast gəlməzsən. Hamı çalışır, torpağının qədrini bilir.
Kənddə hansı təsərrüfata getdik, orada zəhmətkeş insanları gördük. Uzun illər mexanizator işləyən Muxtar İbrahimov, Vəli Abbasov, Ələkbər Abdullayev, gözəl bağ-bağçası, geniş təsərrüfatı olan İbrahim Kazımov da belələrindəndir.
Təcrübəli təsərrüfatçı Ələkbər Abdullayevin həyətyanı sahəsində gördüyümüz mənzərə də ürəkaçan idi. Həyətin bir tərəfində, üstü müxtəlif meyvələrlə dolu olan barlı-bəhərli ağaclar altında samovar salınmış, stol-stullar qoyulmuşdu. Ətirli kəklikotu çayının qoxusu ətrafı bürümüşdü. Bir tərəfdə kartof yığılır, digər tərəfdə isə hələ payız aylarından salınmış sarımsaq sahələri suvarılırdı. Əkinlər bol məhsuldan xəbər verirdi. Sahibkarın meyvə bağında isə hər cür ağaca rast gəlmək olardı. Ərik, şaftalı, alma, badam, nar, heyva...
Ailə təsərrüfatının başçısı Ələkbər kişi deyir ki, indi kəndimiz, ocağımız ifadəsi tez-tez səslənir. Dövlət kəndlərimizi müasirləşdirir, qayğımıza qalır, mühüm infrastruktur layihələri həyata keçirilir, kəndlərimizə şəhər mədəniyyəti gətirilir, qəsəbə görkəmi verilir. Ocaqlarımızı isə biz kənd adamları, zəhmətkeş insanlar yandırmalıyıq, şöləsini gur etməliyik, torpağını əkib-becərməliyik, təsərrüfatlarımızı genişləndirməliyik ki, ruzi-bərəkətimiz bol olsun. Belə olarsa, kəndimiz kənd, ocağımız ocaq olar.
Həmsöhbətim danışdıqca xəyal məni 40-50 il əvvələ, doğulub boya-başa çatdığım Şərur rayonunun Yuxarı Daşarx kəndinə apardı. Qonşuluğumuzda 104 il ömür sürmüş Bəhman Məmiyev adlı bir zəhmətkeş insan vardı. Gözümü açandan onu təsərrüfat işlərində görmüşdüm. Yaxşı bağban, təcrübəli təsərrüfatçı idi, ting əkib-becərər, onlara calaq vurar, ətirli meyvələr yetişdirərdi. Sürüynən heyvan, toyuq-cücə saxlayar, onları elə kənd ərazisində, təpəliklərdə, otlu-sulu yerlərdə otarardı. Onun həyat tərzi, ömür yolu hər bir kəs üçün nümunə idi. Ömrünün ahıl vaxtlarına kimi qamətini əymədi. İftixarla söyləyərdi: Oğul, məni qıvraq saxlayan torpaqdır, zəhmətdir, kənd havasıdır. Torpağa baş əymək ruzi-bərəkəti artırar, sağlamlıq gətirər.
O vaxtlar, daha doğrusu, ötən əsrin 60-70-ci illərində Bəhman kişi bizə dağ vüqarlı, zəhmətkeş bir insan təsiri bağışlayırdı. O, ömür-gün yoldaşı Xanım xala ilə birlikdə neçə-neçə oğul-qız, nəvə-nəticə böyütmüşdü. İndi onlar həyatda yoxdurlar. Amma yaşıl bağ-bağçaları, ərsəyə gətirdikləri ağaclar qalıb. Meyvələrindən nəvə-nəticələr, qonum-qonşu istifadə edir. Demək, onların xatirəsini bu yaşıl ağaclar yaşadır.
Bizim kəndlə qonşuluqda yerləşən Mahmudkənddə xeyirxah insan, təcrübəli torpaq adamı kimi tanınan Hüseyn babanı yaşlı nəslin nümayəndələri yaxşı xatırlayırlar. Onu narbənd ustası kimi tanıyırdılar. O, narbənd tingliyi yaradar, bu tingləri yaşadığı kəndin ərazisində, yol kənarlarında əkərdi. Hətta onlardan muxtar respublikanın, eləcə də Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə göndərərdi. İndi Hüseyn baba da həyatdan köçüb, amma əkdiyi ağaclar vüqarla dayanıb, insanlara sərinlik gətirir. Yaxşı yadımdadır, kolxoz təsərrüfatı dövründə bu ağacların kölgəsindən tarla düşərgəsi kimi də istifadə edərdilər. Çünki narbənd çox dözümlü, quraqlığa davamlı, yağış damlalarını belə, keçirməyən çətirli ağacdır. Xeyirxah əməlinə görə, hətta bu ərazidə Hüseyn bulağı da yaratmışdılar. O bulağın suyu torpağı cana gətirir, yaşıl libasını artırırdı.
Çinar ömrü yaşayan insanların sayı bu gün daha çoxdur. Haqqında bəhs etdiyimiz Ələkli kəndinin torpağa, zəhmətə bağlı insanları da onların sırasındadırlar.
Məhəmməd FƏRƏCOV
Naxçıvan Dövlət Radiosunun baş redaktoru
