Birinci nağıl: o vaxtın məktəbləri...
– Biri vardı, biri yoxdu...
– Yox, dədə, (oğlum məni “dədə” deyə çağırır). “Biri vardı, biri yoxdu” nağıllarını istəmirəm. Onların hamısını demisən. O birisindən de.
– Hansından?
– Heç nə olmayan nağıllardan...
Bir anda əzablı uşaqlıq illərim gözlərimin önündən kino lenti kimi keçib getməyə başladı. Həmin əzablı uşaqlıq illərimin oğlumun yaddaşında nağıl kimi, həm də qorxulu nağıl kimi qalması məni çox təəssüfləndirirdi. Bir tərəfdən oğlumun yaşadığı uşaqlığın həsədini, yaxşı mənada paxıllığını çəkir, bir tərəfdən də uşaq kimi yaşaya bilmədiyim uşaqlıq illərimin ağrılarını solğun şəkil kimi yenidən gözdən keçirirdim.
– Dədə, yuxum gəlmir axı, nağıl danış da.
Xeyli susandan sonra xəyallarımı keçmişə göndərib oğlumun nağılını danışmağa başladım. Bizim nəslin həyat həqiqətlərini.
* * *
...Bir vaxt vardı, heç nə yoxdu. Tarixən böyük və zəngin bir məmləkətin bir parçası olan yaralı bir diyarda gözdənuzaq, könüldəniraq balaca bir kənd vardı. O kənddə qədim möhrə divarlarla hörülmüş, bataqlıq və çay kənarlarından yığılmış qamış qurularıyla damı örtülmüş, divarları samanqarışıq palçıqla suvanmış bir neçə sinif otağı olan məktəb vardı.
Əslində isə o vaxt təkcə o balaca kənddəki məktəb yox, digər kəndlərdəki məktəblər də elə o cür idi.
Həmin məktəbin sinif otaqlarında oturacaqları sökülüb-tökülmüş, sınıq-salxaq partalarda sənin kimi balaca uşaqlar dərs keçərdilər.
Heç nəyin olmadığı o vaxtlarda atalar oğullarına nə məktəbli çantaları ala bilirdilər, nə də məktəb uşaqlara dərslikləri pulsuz paylayırdı. Hətta həmin balaca kəndin bir çox uşaqları çantaları və dərslikləri olmadığından məktəbə, sadəcə, öz sinif yoldaşları ilə oynamaq üçün, yaxud da sinif jurnalında qayıbları olmasın deyə gəlirdilər.
Məktəblər payızda açıldığı üçün məktəbin də, kəndin də, dövlətin də dərdi elə payızda üzə çıxırdı, problemlər ilk zənglə bərabər üz tuturdu sinif otaqlarına. Pəncərə şüşələrinin sındığı, qapı çərçivəsinin yağan yağışlardan şişib qabardığı o siniflərin pəncərəsindən vıyıltıyla içəri daxil olan külək qapını şaqqıldadaraq çıxıb gedirdi. Elə ona görə də o vaxtlar hər gün kimsə məktəbə gəlmirdi. Müəllimin sinif jurnalında adları oxuduğu o dövrdə dərsə gəlməyən uşağın ya qonşusu, ya da qohumu onun adından dillənərdi: “Xəstələnibdi, ay müəllim”, “Müəllim, qrip olub”, “Dünən sinifdə soyuq dəyib, öskürür”. Əslində, bütün bu cavabların hamısını müəllim çox yaxşı bilirdi, amma...
Bu “amma”ların içində dərsə hazırlıqsız gələn şagirdlərin haqlı bəhanələri də gizlənərdi: işığımız yanmırdı.
– Dədə, payızda uşaqlar xəstələnirdisə, bəs qışda nə edirdilər?
Oğlumun əsnəyərək verdiyi bu sualın cavabından yayınmaq istədim. Amma o, israrla sualına cavab istəyincə yenidən uşaqlıq illərimə, kəndimizdəki məktəbə, sinif otağımıza qayıtdım.
– O vaxt həmin gözdənuzaq, könüldəniraq məktəblərdə sinifləri qızdırmaq üçün sobalar qurulurdu. Çox vaxt da məktəbli çantası yerinə hərə öz evindən 3-5 odunu sellofan torbalara yığıb sinfə gətirərdi. Hər gün bir neçə şagirdin gətirdiyi odunlarla sinifdəki sobanı alışdırardılar. Alışdırardılar deyəndə, sadəcə, gözlərini kor edən tüstünü sinfə verərdilər. Siniflər o qədər soyuq olardı ki, bəzən hətta üç-dörd sinif birlikdə bir otaqda dərs keçərdi. Sinfin hər küncündə bir müəllim uşaqları başına yığıb dərs deməyə çalışardı. Uşaqlar soyuqdan donan ayaqlarını tez-tez yerə döyəcləyər, beləliklə, qızınacaqlarına inanardılar. Əl barmaqlarının ucu donan uşaqların nə yazı yazmağa gücü çatardı, nə də digər müəllimlərin və sinif uşaqlarının səs-küyündən müəllimə düz-əməlli qulaq asa bilərdilər. Əslində, yazı yazmaq istəyən şagirdlərin də qələmlərinin mürəkkəbi soyuqdan donardı. Ağızlarına yaxınlaşdırıb nəfəsləriylə qızdırmağa çalışdıqları qələmlərinin donu açılınca isə dərs bitərdi. O vaxt həmin məktəbin 2-ci sinfində oxuyan bir balaca uşaq möhkəm üşüdüyündən müəllim onun həmişə sobanın yanında dayanmasına icazə verərdi. Həmin anlarda uşaqların gözündə dünyanın ən xoşbəxt insanı elə o sinif yoldaşları idi.
– Dədə, üç alma düşsün, mən yatım da, – deyən oğlumun istəyi qarşısında bir daha sarsıldım. Çünki o vaxtlar, heç nəyin olmadığı günlərdə həyətimizdəki alma ağacından nəinki üç almanın, heç bir almanın da yerə düşməsinə imkan verməzdik. Yeməyə çörək tapmadığımız o günlərdə yerə düşən hər bir alma ailənin ruzisindən gedirdi. Həyətimizdəki meyvələri bir-bir yığıb yeyə bildiyimizi yeyib, yeyə bilmədiyimizi qurudub qış azuqəsi elədiyimiz günləri növbəti nağılda oğluma danışacağam.
Bizim nəslin uşaqlıq illərinin bulanıq məktəb xatirələri oğlumun yuxusunu qarışdırmış olmalı ki, səhər oyanan kimi boynumu qucaqladı. Deyəsən o da yaxşı anlayırdı ki, danışdıqlarım nağıl yox, mənim və bizim yaşantılarımızdır. Elə ona görə də gözlərini ovuşdura-ovuşdura məni təsəlli etməyə çalışdı:
– Dədə, mən öz oğluma nağıl danışanda hər şeyin yaxşı, əla olduğunu deyəcəm. Məktəbimizin də, siniflərimizin də, yaşadıqlarımızın da. Mənim getdiyim məktəbdə biz qışda sinifdə paltolarımızı çıxarıb otururuq, yenə də isti olur. Qələmlərimiz donmur. Sinfimizdə gözümüzü kor edən tüstülü sobalar yerinə səliqəli qızdırıcılar var. Bir otaqda 3-4 sinif yox, elə bizim sinif dərs keçir. Hamımızın da çantamız var. Hələ mənim 3-4 çantam var. Birini əmim alıb, birini dayım, birini babam, birini də sən. Kitablarımızın hamısını da məktəbimiz, dövlətimiz verir.
Oğlunun gözlərinin dərinliyindəki xoşbəxtlikdən doğan sevinci görmək bir ata üçün dünyanın əvəzolunmaz səadətidir.
O gün, həmin axşam “Bir vaxt vardı, heç nə yoxdu” ilə başlayan nağıl səhər-səhər “indi hər şeyimiz var” həqiqəti ilə başlayırdı. Səhər yeməyimizi yeyib, oğlumun əlindən yapışıb məktəbə yollananda həm mənim, həm də onun gözləri gülürdü.
Mən oğlumun mənim yaşadığım nağıl həqiqətləri yaşamadığına sevinirdimsə, oğlum yəqin ki, öz övladına danışacağı nağılların müsbət sonluqla bitəcəyindən sevincli idi.
Elxan YURDOĞLU
