Yalnız gümrah və qaynar coşqunluqda, doğma ölkəyə hərarətli sevgidə, cəsarət və qətiyyətdə qələbə doğulur. Və təkcə inzivayə çəkilmiş ruh yüksəkliyində deyil, həm də bütün qüvvələrin inadla səfərbərliyə alınması şəraitində, dağları yerindən oynadan, əsrarəngiz dərinlikləri kəşf edən və onları gün işığına çıxaran həmin tədrici və dönməz, daimi yanmada əldə edilə bilər.
M.V.Lomonosov
Onun kimi insanlar haqqında, talelərinin hökmdarı olduqlarını söyləyirlər... O, meqapolislərdən uzaq doğulub ərazisini, mühitini qlobal miqyasda genişləndirməyi bacardı. Kiçik Vətənində – Naxçıvanda, öz həmyerliləri və qohumları arasında özünü heyrətamiz dərəcədə rahat hiss edir. O, bütün Azərbaycanda ictimai xadim, ağsaqqal və müəllim kimi, İsa müəllim kimi, elmin yüksək zirvələrinə çatan, elmi və təşkilatçılıq fəaliyyətindəki uğurlarına görə tanınan və hörmət edilən biridir. Onu izlədikdə eşitmək, anlamaq və lazım olduqda məsləhətləri və ya əməli işi ilə kömək etmək, səmimi sevinmək və həmkarlarının uğurları ilə fəxr etmək, hətta kiçik nailiyyətlər üçün tabeliyində olanlara dəstək və tərif sözləri demək qabiliyyətlərinə çox təəccübləndim. Əsl ideya və fikir yaradıcısı, zəhmətkeş və tədqiqatçıdır!
İsa Əkbər oğlu Azərbaycan xalqının milli dəyərlərinə layiq yaşayır və Vətəninə xidmət edir! Bu səbəbdən də Azərbaycanda onun istedad və əməyi yüksək qiymətləndirilir: əla təşkilatçı İsa Həbibbəyli Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı, Elm və təhsil komitəsinin sədri, akademik, profilli qurumlar arasında ən nüfuzlularından olan – Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, Əməkdar elm xadimi, Azərbaycan və Türk dünyasının bir sıra yüksək mükafatlarının laureatıdır.
Ölkə xaricində – Türkiyə və İranda, Qazaxıstan və Özbəkistanda, Moskva və Kazanda, İjevskdə və Dubnada... fövqəladə bir insan, etibarlı bir iş ortağı nüfuzuna sahibdir, onu Azərbaycan elminin, ədəbiyyatının, mədəniyyətinin şərəfini yüksəklərə qaldıran görkəmli bir alim kimi tanıyırlar.
Deyirlər ki, yetkinlik yaşına çatana qədər insanı ailə, Vətəni formalaşdırır. İsa müəllim biliyə və ağıla dəyər verən və uşaqların yaxşı təhsil alması üçün əllərindən gələn hər şeyi edən bir ailədə doğulub böyüyüb. O, uşaqlıqdan hörmətli və nəcib bir ailədən olduğunu yaxşı bilirdi. Onun bir alim – nəzəriyyəçi və ədəbiyyatşünas, elm və mədəniyyət tarixçisi, təşkilatçı, siyasətçi və milli xadim kimi formalaşması tələbəlikdən rektora qədər yol keçdiyi Naxçıvan Dövlət Universiteti ilə əlaqədardır. Gözəl müəllimləri, əhatəsində olan insanlar ona, istedadına inandılar və buna görə də hər bir işdə öncüllük qazanmağı, öz xalqının dünya elm platformasında təbliğatçısı olmağı bacaran bu gənc üçün canlarını əsirgəmədilər.
İsa Əkbər oğlunun seçdiyi elm yalnız daim çalışan, yorulmadan və sədaqətlə ona xidmət edənləri mükafatlandırır. Onun 2000-dən çox elmi əsərin müəllifi olması, bunlardan, təxminən, 40-nın monoqrafiya, dərslik və tədris vəsaiti olması faktı bunun sübutudur. İsa müəllimin ədəbiyyat elminə, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı metodologiyasının inkişafına, orada təqdim olunan müxtəlif janr və metodlar baxımından milli ədəbiyyat nəzəriyyəsinin xüsusiyyətlərinin dərk edilməsinə, Azərbaycan klassik ədəbiyyatı tarixinin və bütövlükdə, müasir ədəbi prosesin, Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin fərdi üslub və poetikasının, ayrı-ayrı dövrlərin ədəbi prosesinin öyrənilməsinə verdiyi töhfələr insanı heyrətləndirir və sehrləyir. Bir alim, tədqiqatçı olaraq fasiləsiz axtarış və işləməklə elmi şüurunu inkişaf etdirmək, təbiətin bəxş etdiyi bu qabiliyyətləri daha da gücləndirmək üçün hər cür səy göstərməyi bacarır.
İsa Həbibbəylinin elmi maraq sferası geniş və rəngarəngdir, təkcə humanitar elm sahəsi ilə deyil, həm də Vətən taleyi ilə sıx bağlıdır. Onun Azərbaycanın keçmişi, bu günü və gələcəyi ilə bağlı elmi-publisistik, fəlsəfi, siyasi düşüncələri ayrıca müzakirə obyektidir. Elmin inkişaf perspektivləri, milli mədəniyyətin taleyi, müxtəlif şəxsiyyətlərin xalq tarixindəki rolu ilə bağlı düşüncələri və qaldırdığı bir çox problemlər düşüncə ekssentrizmindən, emosional dərinliyindən, qayğıkeşliyindən danışır.
Hər bir insanın öz əhatəsi, hətta bir deyil, bir neçə çevrəsi var. İsa Həbibbəyli kimi ünsiyyətcil və səmimi şəxsiyyətlər mövqelərinə görə hər gün bir çox insanla müxtəlif mövzularda ünsiyyət qurmaq məcburiyyətindədirlər. Mən onlardan birinə – Azərbaycan humanitar elminin elm sahələri ilə qarşılıqlı əlaqələrinə, həm də İsa Əkbər oğlunun şəxsi elmi kəşfləri və nailiyyətləri ilə əlaqəli olanlara toxunmaq istəyirəm.
İsa Həbibbəyli müxtəlif elmi məktəblərin nümayəndələri ilə ünsiyyətini, Rusiya, Tatarıstan, Başqırdıstan Elmlər akademiyalarını, Udmurtiya, Çuvaşiya, Mari El və digər respublikaların fərqli formatlı tədqiqat humanitar institutları ilə elmi əlaqələrini izləməklə, bir insanın həyat yolunun bəzən taleyindən çox dünyanın qovuşma mərkəzinə çevrildiyi qənaətinə gəldim və özü də onların yaradıcısı və təqdimatçısıdır. Səbəbi sadədir: o, başqalarının nailiyyətlərini dəyərləndirmək, həvəsləndirmək və dəstək olmaq üçün sınanmış sözləri tapmaq bacarığına malikdir. Bu şəxsiyyət güclü elmi əlaqələr qurmaq üçün həlledici rol oynayır.
Ancaq məsələ təkcə bunda deyil. Aydındır ki, heç də bütün təşkilatçılar deyil, yalnız bir neçə nəfər elmlə məşğul olmağa və öz elmi məktəbini yaratmağa qadirdir. Bunun üçün perspektivləri görmək və öz sahəsinin əsl peşəkarı olmaq lazımdır. İsa Həbibbəylinin vaxtı qabaqlayan elmi uğurları, elmi təcrübə mübadiləsi, ümumi layihələrin planlaşdırılması, elmi əlaqələr və ilk növbədə, türk xalqları arasında qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq üçün möhkəm zəmin oldu. Bunu təsdiqləmək üçün bir neçə misal göstərmək istərdim.
İsa Əkbər oğlunun elmi potensialını ortaya qoyan ilk mövzu romantizm oldu. Tədqiqatının əhəmiyyəti və orijinallığı sovet ədəbiyyatşünaslığında uzun müddət romantizm və müxtəlif modernist hərəkatların keçmişin izi sayılması ilə müəyyən edilib. Bəzi romantik əsərlər, hətta realistik istiqamətlərdə araşdırılırdı. Belə bir vəziyyətdə İsa Həbibbəylinin 1970-ci illərin sonlarında yazdığı məqalələr, “XX əsrin əvvəllərindəki Azərbaycan romantik lirikası” adlı namizədlik dissertasiyası, “Romantik lirikanın xüsusiyyətləri” monoqrafiyası (Bakı, 1984) Azərbaycan ədəbiyyatında romantizmin yerini müəyyənləşdirmək üçün nəzəri əsas oldu. Onun inkişafının vahid mənzərəsinin canlanmasına töhfə verdi. Hüseyn Cavid, Məhəmməd Hadi, Abbas Səhhət, Abdulla Şaiq və başqalarının əsərləri əsasında alim bədii yaradıcılığın bütün sahələrinin məna və poetik xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirə bildi, XX əsrin əvvəllərində poeziyanın və o dövrün ədəbi prosesinin ayrı-ayrı nümayəndələrinin janr və üslub xüsusiyyətlərini qiymətləndirdi. Bu araşdırma digər türkdilli ədəbiyyatşünasların, xüsusilə də tatarların elmi axtarışları ilə uyğun gəldi və beləliklə, türk ədəbiyyatında bədii yaradıcılığın romantik qanadı haqqında fikirləri ədəbi elmə “qaytarmağa” imkan verdi.
Məlumdur ki, ədəbiyyatın özündə romantizm realizmlə və ya neoklassik mədəniyyət növləri ilə paralel olaraq inkişaf edir. Birini vurğulayıb, digərini görməmək mümkün deyil. 1985-ci ildə İsa müəllim yaradıcılığın tərbiyəvi və real paradiqmalarını nəzərdən keçirən “Ədəbi inkişaf” (Bakı) kitabını nəşr etdirdi.
Seçilən istiqamət növbəti elmi mövzunu, bəlkə də, alimə filologiya elmləri doktoru (1996) elmi dərəcəsini qazandıracaq əsas tədqiqat obyektini əvvəlcədən müəyyənləşdirdi. “Cəlil Məmmədquluzadə” (Bakı, 1987), “Cəlil Məmmədquluzadə və ədəbi mühit” (Bakı,1990), “Cəlil Məmmədquluzadə: mühiti və müasirləri” monoqrafiyaları buna sübutdur. Cəlil Məmmədquluzadənin və müasirlərinin əsərləri İsa Həbibbəyliyə ədəbi prosesin, Azərbaycan nəzəri və ədəbi düşüncəsinin inkişafının bütün mənzərəsini bərpa etməyə, XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində onun təkamülünün əsas istiqamətlərini və mərhələlərini müəyyənləşdirməyə imkan verdi.
Bu tədqiqatın ən vacib nəticəsi mədəniyyətin dərin diaxronik dəyişiklikləri fonunda “tənqidi realizm”, “maarifçilik” anlayışlarının müəyyənləşməsi idi. Maarifçilik hərəkatının başında duran bir sıra görkəmli Azərbaycan mütəfəkkirlərinin həyatının, fəaliyyətinin və yaradıcılığının dərindən araşdırılması, o dövrün ictimai-siyasi və ictimai-mədəni vəziyyətinə aid əvvəllər bilinməyən materialların elmi dövriyyəyə buraxılması nəticəsində məlum oldu ki, Azərbaycanda maarifçilik Avropa və ya rus mədəniyyətindəki mənasından fərqli məzmunla qiymətləndirilir; o bir çox türk xalqlarının intibahına güclü təkan olur. Bu fikir bir vaxtlar bir çox türk xalqları, o cümlədən tatarlar üçün sosial-mədəni yüksəliş platformasına çevrilən “Molla Nəsrəddin” jurnalının materialları ilə daha da möhkəmləndirildi.
İsa Həbibbəyli, eyni zamanda onun milli mahiyyətini və xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmək məqsədilə XIX və XX əsrin tarixi və ədəbi prosesini araşdırır. Onun səyləri sayəsində parlaq və orijinal yazıçıların – Eynəli bəy Sultanov, Məmməd Səid Ordubadi və onlarla digər istedadın ədəbi irsinin “qayıdışı” baş verdi. Bu materialda yalnız tarixi və ədəbi prosesin deyil, həm də bir çox şair və yazıçıların əsərlərini, bu dövrün əsas mətnlərini estetik cəhətdən öyrənmək mümkün oldu.
Onun tədqiqatları və XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı ilə bağlı elmi nəşrləri nəticəsində müxtəlif ədəbi cərəyanların, ədəbi məktəblərin və üslub qollarının bir arada olması üçün estetik cəhətdən əlverişli bir platforma meydana çıxdı. Bu dövrün Azərbaycan ədəbiyyatının salnamələrinin bərpası və “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbinin Azərbaycan mədəniyyətindəki rolunun konseptual qiymətləndirilməsi məhz İsa Həbibbəyliyə aiddir. Onun tədqiqatları digər türk xalqları, xüsusən də tatarlarda baş verən tarixi və mədəni proseslərin öyrənilməsinə dair yanaşmalarla səsləşir və bəzi situasiyalarda onları qabaqlayır.
1985-ci ildə alim bir kitab nəşr etdirdi: “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi” (Bakı, 1985). Bununla belə İsa Əkbər oğlu ədəbiyyat tarixi ilə bağlı əsərlərində həmişə ədəbiyyat nəzəriyyəçisi kimi çıxış edərək istiqamət və cərəyanları, növ və janrları, Azərbaycan ədəbiyyatının poetikasını nəzəri baxımdan öyrənib. Bu cür araşdırma obyektləri arasında ədəbi proses, yenilik, ədəbiyyatda lirizm, tarixi bir roman və ya roman poetikası, janrlar (sonet, qısa hekayə, nağıl və sair), obraz və prototiplər və bir çox başqaları yer alır. Belə yanaşma alimi yeni kəşflərə aparır. Xüsusilə satiranı dördüncü növ kimi fərqləndirmək və Azərbaycan ədəbiyyatında bir sıra janrları müəyyənləşdirmək konsepsiyası ədəbi növlərin və janrların genezis və inkişafının sinkretizm dövründən başlayaraq yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb edir.
İsa Həbibbəylinin elmi fəaliyyətinin daha bir istiqamətini qeyd etmək istərdim – bu, postsovet reallıqlarında milli ədəbiyyatın öyrənilməsi konsepsiyasının formalaşmasıdır. Ədəbiyyatşünaslığın XX-XXI əsrlərin sosioloji yanaşmasından qurtulması, milli ədəbiyyatın bədii və estetik spesifikliyi baxımından özünəməxsus, daxili inkişaf qanunları nəzərə alınmaqla öyrənilməsinin əsaslarının axtarışında əksini tapdı. Tarixi quruluşun əsas prinsiplərini müəyyənləşdirmək üçün əvvəlcə keçmiş SSRİ-nin rus olmayan xalqlarının milli tarixi və ədəbi prosesini yenidən nəzərdən keçirməyə ehtiyac var idi.
İsa Əkbər oğlunun bir çox əsərləri həm altmışıncıların novatorluğuna həsr olunmuş, həm Səməd Vurğun ədəbi məktəbinin səciyyəvi cəhətlərini, həm də Məmməd Araz, Nəriman Həsənzadə, Sabir Rüstəmxanlı, Anar, Kamal Abdulla və başqalarının yaradıcılıqlarının əsas istiqamətlərini müəyyənləşdirməyə yönəldilmişdir. Alim ədəbiyyatı XX və XXI əsrin əvvəllərində Azərbaycan anlayışının daxili məntiqini, milli bədii şüurun hərəkət istiqamətlərini və dinamikasını dərk edərək öyrənir. Nəticədə, milli ədəbiyyatın ümumi tarixinə yeni yanaşmaların müəyyənləşdirilməsi zərurətinə cavab verən “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin dövri konsepsiyası və onun inkişaf mərhələləri” monoqrafiyası (Bakı, 2019) işıq üzü gördü.
Əslində, monoqrafiya təkcə Azərbaycan ədəbiyyatının dövrləşdirilməsində deyil, həm də türk xalqları ədəbiyyatının dünya xalqları ədəbiyyatının üzvi hissəsi kimi parlaq adlarla, əlamətdar əsərlərlə əhatəli anlaşılmasında pioner oldu. Bu əsərin dərinliyi və genişliyi Azərbaycan ədəbiyyatı tarixini türklərin mədəniyyət tarixinin əsas tərkib hissəsi kimi təqdim etməsindədir. İlk dəfə ortaya qoyulan tarixi və ədəbi ümumiləşdirmələrin düzgünlüyünə “geri qaytarılmış” ədəbi abidələr və antoloji xarakterli yeni nəşrlər vasitəsilə nail olunur.
Belə ki, qədim (qədim dövrlərdən VII əsrə qədər) və yazılı ədəbiyyatın ümumi başlanğıcı (VII-X əsrlər) ideya-bədii orijinallığı qədim türk sivilizasiyasının bədii təfəkkürü çərçivəsində nəzərdən keçirilir. İntibah dövrünün Azərbaycan ədəbiyyatı nümunəsindən (XI-XII əsrlər) istifadə edərək Azərbaycan ədəbiyyatında sıçrayışın səbəbləri yüksək elmi səviyyədə ətraflı təhlil edilir: bu, müsəlman və Şərq intibah dövrlərinin təsiri və ümumi türk folkloru və mifoloji nümunələridir. Orta əsrlər ədəbiyyatı (XIII-XVI əsrlər) anadilli ədəbiyyatın yaranma dövrü kimi müəyyənləşdirilir.
Xüsusi olaraq qeyd etməliyik ki, İsa Həbibbəyli formalaşan ədəbi cərəyanların dinamikası ilə Azərbaycan ədəbiyyatını daha da inkişaf etdirməyi düşünür. Alimin fikrincə, XVI əsrdə Şərq romantizmi öz dövrünü tamamlayır. Növbəti tarixi-ədəbi mərhələnin (XVII-XVIII əsrlərin ədəbiyyatı) bütövlüyü erkən realizmin, XIX əsrdə isə maarifçi realizmin formalaşmasına bağlıdır. Türk ədəbiyyatına belə bir dinamik yanaşma onların tarixinin daha da öyrənilməsi və qurulması üçün çox vacibdir.
Alim maarifçilik realizmini “Azərbaycan ədəbiyyatının lokomotivi” adlandırır və milli ədəbiyyatın inkişafının növbəti mərhələsində (tənqidi realizm və romantizm dövrü, 1890-1920-ci illər) maarifçilik motivləri və sentimentalizmi ortaya qoyur. Sovet dövründə bir çox türkdilli ədəbiyyatda maarifçiliyin yalnız 1905-ci ilə qədər mövcud olduğu düşünülürdü və bu münasibət onların öyrənilməsində bir çox səhvlərə səbəb olurdu.
Sosialist realizm dövrünün (1920-1960) və müvafiq ədəbi, ideoloji kanonların tədqiqi də nəzəri düşüncə ilə, milli-mədəni şəxsiyyət amillərini, janr, üslub və poetika problemlərini müəyyənləşdirməklə aparılmışdır. Sovet dövründə Azərbaycan ədəbiyyatında ideoloji əsərlərin az olmasını vurğulayan alim, ön planda insan fəlsəfəsi, milli və ya tarixi problemlərin olduğu bütöv əsərləri ortaya çıxarır. Bu materialın təhlili və ümumiləşdirilməsi alimi bu dövrdə Azərbaycan ədəbiyyatında genişmiqyaslı dəyişikliklərin başlandığı qənaətinə gətirir. O qeyd edir ki, artıq 1950-ci illərdə Azərbaycan ədəbiyyatında altmışıncı illərdə yaşanan avanqard dəyişmənin tendensiyaları hiss olunmaqdaydı.
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixindəki növbəti mərhələni İsa Həbibbəyli “milli-mənəvi özünüdərk və suverenlik idealları, modernizm dövrü” adlandırır (1960-1990). Bu materialda avanqard yazıçıların əsərlərinin əsasını təşkil edən yeni hadisələrin bədii və estetik mahiyyəti ortaya qoyulur. Oxşar meyillər: milli kimliyi müəyyənləşdirmə proseslərinin intensivləşməsi, sosialist realizmini dəyişdirməyin yollarının axtarılması 1960-1980-ci illər tatar ədəbiyyatında da müşahidə olunur. Bu dövrə tatar ədəbiyyatının milli mənbələrə dönüş dövrü deyirik.
Əlavə olaraq elm adamları ötən əsrin sonlarındakı və XXI əsrin əvvəlindəki milli tarixi və ədəbi proses nəzəriyyəsini əvvəlki ideoloji və mədəni əlamətlərin rədd edilməsi, yeni ədəbi janr və üslubların inkişafı ilə əlaqəli bir keçid dövrü kimi təqdim edirlər. Bu dövrü akademik “Müstəqillik dövründə (1991-ci ildən) Azərbaycanın çoxmetodlu ədəbiyyatı” adlandırır. Müəllif, müxtəlif bədii sistemlərin: neorealizm, modernizm, postmodernizm, sehrli realizm elementlərinin birgə təşəkkülünü və qarşılıqlı təsirini postsovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafının kifayət qədər dolğun mənzərəsi kimi təqdim edir.
Beləliklə, “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin dövrləşdirmə konsepsiyası və onun inkişaf mərhələləri” monoqrafiyası alimin bütün ədəbi tədqiqatlarını özündə cəmləşdirib. Nəzəri tədqiqat ona milli ədəbiyyatı öyrənmək üçün xüsusi vasitələr yaratmağa, doğma ədəbiyyat tarixini öyrənməyə – onun inkişafının ayrılmaz bir sistemini yaratmağa imkan verib. Azərbaycan və bütün türkdilli ədəbiyyatlar monoqrafiyada dünya mədəniyyətində özünəməxsus yer tutan, mənəvi və praktik bir təhsil kimi görünür. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin dövrləşdirmə konsepsiyası ortaq ədəbi və bədii dəyərləri sistematik şəkildə dərk etmək yolu ilə Türk dünyası tarixinin dövrləşdirmə variantlarından birinə çevrilir.
Bu nöqteyi-nəzərdən İsa Həbibbəyli 11 sentyabr 2019-cu ildə Kazanda “İndiki mərhələdə milli ədəbiyyat: elmi anlayışlar və fərziyyələr” adlı dəyirmi masada çıxış etdi. Onun sözləri: “Türk xalqları ədəbiyyatının dövrləşdirilməsi və inkişaf mərhələlərinin müəyyənləşdirilməsi müasir dünyada qurulma və inkişaf üçün perspektivlər açır – daha çox məhsuldar mədəni və ədəbi əlaqələrin çoxəsrlik tarixi və ədəbi ənənələrinə istinad etməklə” Tatarıstan tərəfinin milli araşdırma mövzusunda müzakirə mühitini yaratmaq istəklərinə uyğundur.
Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda İsa Həbibbəylinin təşəbbüsü ilə postsovet elmi məkanında ən cəlbedici çoxşaxəli tədqiqat sahələrindən biri təşkil olunmuşdur ki, bu da bir tərəfdən, humanitar, təbiət və texniki elmlər arasında qarşılıqlı əlaqələrin inkişafına, digər tərəfdən isə müxtəlif ölkələr və xalqların elmi əlaqələrinin möhkəmləndirilməsinə xidmət edir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası tərəfindən Müstəqil Dövlətlər Birliyinə üzv dövlətlərin Humanitar Əməkdaşlıq üzrə Dövlətlərarası Fondu və Birgə Nüvə Tədqiqatları İnstitutu ilə birlikdə 2013-cü ildən etibarən hər il keçirilən “Fizika və lirika: dünya təcrübəsi və birlik ölkələrinin elm və ədəbiyyatı həqiqətləri” adlı beynəlxalq elmi seminardan bəhs edirik. Fənlərarası inteqrasiyanın bu yeni modeli birgə beynəlxalq layihələrin həyata keçirilməsinə təkan verir.
İsa Həbibbəyli türk xalqlarının ədəbiyyatının öyrənilməsində böyük rol oynayır. Onun Füzuli, Nəvai, Çingiz Aytmatov və dünya ədəbiyyatının bir çox görkəmli nümayəndələrinin əsərləri, ümummilli lider Heydər Əliyevin, Mustafa Kamal Atatürkün fəaliyyəti ilə əlaqəli tədqiqatları, ictimai, mədəni, həm də tarixi baxımdan fikirləri dünyagörüşünün genişliyinə dəlalət edir.
Məqaləmiz bir insanın, alimin, ictimai xadimin həyat hekayəsi kimi düşünülmüşdü. Onun keçdiyi və bir çoxunu arxasınca apardığı yolun təsviri kimi. Lakin milli humanitar və türk xalqları elminin tarixi səhifələri ortaya çıxdı. Göründüyü kimi, sirr İsa Həbibbəylinin həyatı, fəaliyyəti, elmi kəşfləri və uğurlarının bu mühit ilə bağlı olmasındadır. Xarakterinin, “mən”inin əsasını təşkil edən iti ağlı, düşüncə genişliyi, nəcibliyi, qayğıkeşliyi, həmişə obyektiv olmaq cəhdi, ağıl və sadəliyi həyatında, uğur və nailiyyətində əsas rol oynayır.
İsa Həbibbəyli haqqında çox danışmaq və yazmaq olar... O, çoxyönlüdür. Qoy günün qəhrəmanına müraciət həyatında yeni istiqamətlərin müqəddiməsi kimi səslənsin. Tatarıstanın akademik elmi ictimaiyyəti adından Sizə möhkəm cansağlığı, uzun ömür, müqəddəs elm naminə məhsuldar və yaradıcı fəaliyyət arzulayıram. Sizin böyük elmə aparan yolunuz işinə həvəsli olan və əlbəttə, öz yolunu açmaq istəyən gənclər üçün bir nümunə, tarixin başlanğıcı olacaqdır.
Daniya Zaqidullina
Tatarıstan Respublikası Elmlər
Akademiyasının vitse-prezidenti, akademik
